Fyrirtæki/stofnun

Torfalækjarhreppur

(1000-2019)

Torfalækjarhreppur. Kolkumýrar

Torfalækjarhrepur hinn forn lá vestan Blöndu frá Svínavatnshreppi allt til sjávar og vestur í Húnavatn. Árið 1914 var Blönduóshreppur stofnaður og urðu þá mörk hreppsins frá Draugagili og austur í Fálkanöf við Blöndu. Árið 1931 keypti Blönduóshreppur Hnjúka og teljast þeir síðan til Blönduóss.
Mörk Torfalækjarhrepps að vestan liggja um Húnavatn og áfram eins og segir í ´lýsingu Sveinsstaðahrepps. Sauðadalur tilheyrir hreppnum, síðan eru mörkin frá vesturenda Svínavatns, eftir vatninu að Fremri Laxá og fylgja henni að landamerkjum Kagaðarhóls og Tinda. Svo um Hafratjörn sunnanverða og Hóladala að Blöndu.

Blanda; Blönduós; Húnavatn; Draugagil; Fálkanöf; Sauðadalur; Svínavatn; Fremri-Laxá; Hafratjörn; Hóladalir; Gilá [Giljaá að fornu] hreppamörk gagnvart Sveinsstaðahreppi;

Anno 1706 þann 11.12.13. Octobris, að Hjaltabakka í Torfalækjarhrepp, var þessi eftirskrifuð jarðabók gjörð og samantekin af kóngl. Majestats commissario lögmanninum Páli Jónssyni Wídalín, sem í stað veleðla hr. sekreterans Arna Magnússonar til þessa erindis með sjer kvatt hafði lögsagnarann í Húnavatnsþíngi Jón Eiríksson, og vorum við undirskrifaðir af þeim tilkvaddir að heyra framburð og undirrjettíng almúgans, sem áðurnefndur lögmann hafði, eftir kóngl. Majestats allra náðugustu befalíngu, til þessa erindis samankallað. Vottum við, að so hefur almúginn undirrjettað, sem eftir skrifað stendur, að því einu fráskildu, sem um sjálfa heimajörðina Stórugiljaá skrifast á, því að frá því heimili hefur enginn á þessa samkomu til viðurmælis komið, en þó vitni hjer framkomin að heimamenn að Giljaá híngað boðaðir verið hafi, og er því ásett síðan að innskrifa þá jörð í bókina.

Vötn ár og lækir.

Giljá kemur af Sauðadal, upptök hennar er í Gaflstjörn og drögum úr Draugaflá. Í hana falla Mjóadalsá og Brunná yst í Sauðadal.

Húnavatn er langt og víða mjótt, þar er fiskigegd mikil.

Þúfnalækur sprettur upp í flóanum ofan við Beinakeldu og rennur í Húnavatn.

Torfalækur kemur úr samnefndu vatni á Reykjaflóa sem er í raun að mestu uppþornað.Við Hæli nefnist hann Hælislækur.

Húnastaðalækur eða Jarðbrúarlækur áupptök sín í drögunum undan Miðási og fellur svo um Breiðásflóa, Hann rennur víða neðan jarðar eða um jarðbrýr. Hann fellur síðan í Laxá á Ásum við Húnstaði fyrir utan Breiðás.

Laxárvatn er um 3 km2 að stærð. Fremri-Laxá rennur úr Svínavatni í Laxárvatn. Úr því fellur Laxá á Ásum rétt utan við Sauðnestá og er þar stífla vegna Laxárvatnsvirkjunnar. Áin sveigirút fyrir Holtsbungu og Holtsnes og fellur í Húnavatn nokkru neðar Húnsstaða. Í ánni er Mánafoss kendur við Mána hinn kristna, nokkru ofar er Langhylur. Laxá er með eftirsóttustu ám á landinu.

Blanda er á hreppamörkum gagnvart Engihlíðarhreppi.

Í Landnámu segir;“ Þorbjörn Kolka hét maður, hann nam Kolkumýrar og bjó þar meðan hann lifði“.

Nokkur Örnefni á landslaginu.

Landið er einnig nefnt ásar.
Húnastaðasandur, Skinnastaðasandur og Flatir. Innan við Brandanes var Akursflugvöllur, þar uppaf eru miklir jökulruðningar sem nefnast Akurshólar.
Nýr flugvöllur er á Hjaltabakkamóum
Ásarnir eru talið að austan; Holtsbunga - Breiðás - Bæjarás - Meðalheimsbunga - Orrastaðaás.
Ofan vegar eru Giljármelar
Viða Sauðanes er Sauðanesflóinn
Sunnan Hnjúkanna er Skýdalur
Köldukinnarháls er á milli Laxárvatns og Blöndu
Vestan við Ásamót er er Smyrlabergsbungan en austan vegar er Köldukinnarhólar, tilorðnir vegna framhlauos úr Langadalsfjalli
Milli Fremri-Laxár og Laxárvatns er Hafrans lyngivaxið og nær að Hafratjörn skammt vestan Svínvetningabrautar.
Kagaðarhólsbergið ber hæst austan vegar, þar sunnar er Hólsdalurinn landamörk Torfalækjarhrepps og Svínavatnshrepps.

IS-HAH

Loka

Fullt

GPJ 23.4.2019

• íslenska

Guðmundur Paul
Húnaþing II bls 254-256
Jarðabók Árna Magnússonar 1706. Bls 304
file:///C:/Users/Notandi/AppData/Local/Microsoft/Windows/INetCache/IE/TYHI81U1/H%C3%BAnavatnss%C3%BDsla.pdf