- HAH00569
- Fyrirtæki/stofnun
- (1930)
Kirkjustaður. Jörðin hefur verið í eyði um árabil og öll hús jöfnuð við jörðu. Bærinn stóð á hólbungu ekki fjarri Vatnsdalá, en kirkjan og kirkjugarðurinn framan við bæinn nær ánni, þaru sem hún fellur fyrir Pontueyrina og Eyjuna. Kirkja hefur staðið hér frá því snemma á 13. öld og staðið á Undirfellseyrum síðan 1853. Árið 1944 var jörðinni skipt í tvö býli. Jörðin hefur sum verið nytjuð vegna slægna að einhverju leytii. Í landinu ganga nokkur hross sem eigandi á. Tún 22,7 ha. Veiðiréttur í Vatnsdalsá..
Bærinn nefnist Undornfell í mt 1890 og 1901. Sjá Nautabú.
Það var ekki einungis margt fólk á Undirfelli. Þar var og mikið umleikis. A messudögum var öllum kirkjugestum boðið til kaffidrykkju og lét Ástu húsfreyju vel að veita gestum og þeim að þiggja úr höndum hennar. Hún var vel látin höfðingskona. Samkomur voru gjarnan haldnar í gömlu baðstofunni og rýmið aukið með því að taka burtu timburskilrúm milli miðbaðstofunnar og suðurhússins. Man ég vel eftir að leikritið Maður og kona var sýnt þarna og er það ábyggilega skemmtilegasta leiksýning sem ég hefi séð um dagana. Þau Agúst á Hofi og Herdís á Undirfelli skiluðu hlutverkum sínum á eftirminnilegan hátt.
Mikil bæjarhús voru á Undirfelli. Baðstofan, sem var í vesiari röðinni var í fernu lagi. Var gengið inn í alla hluta hennar af löngum gangi, nema í suðurhúsið, sem var með dyrum fram í aðal baðstofuhúsið. Jón bóndi hafði byggt timburbyggingu austan við baðstofuna og var hún aðskilin með áðurnefndum gangi. Sú bygging var hin reisulegasta með kvisti til austurs, rúmgóðu svefnlofti til norðurs og geymslulofti til suðurs þar sem Steinunn (fótalausa) svaf gjarnan er hún var heima.
Bæjardyr voru móti norðaustri í krika er myndaðist við það að nýrri byggingin náði ekki eins langt norður og baðstofan. Búr var nyrst í röðinni, svo eldhúsið og síðan tvær samliggjandi stofur og var sparistofan sunnar en hún var sjaldan notuð. Voru þar útidyr móti austri, sjaldan notaðar.
Undornfell en undorn var eyktarmark til forna og þýddi klukkan þrjú síðdegis, eða sama og nón.
Kirkjan á Undirfelli var helguð Nikulási biskupi í Myra í kaþólskum sið. Útkirkja þaðan var á Másstöðum uns hana braut í snjóflóði árið 1811, og í Grímstungu 1849-1881. Hálfkirkjur og bænhús voru víða í sókninni að fornu. Núverandi kirkja á Undirfelli er allveglegt steypuhús sem byggt var sumarið 1915 eftir teikningu Rögnvalds Ólafssonar húsameistara, dálítið sérkennileg að því leyti að turninn er upp af nyðra framhorni hennar. Í henni er altaristafla eftir Ásgrím Jónsson er sýnir Jesúm blessa börnin og fleiri góðir gripir.
Fyrra kirkjuhús, sem var stór timburkirkja frá 1893, brann á annan í jólum 1913. Síðasti presturinn á Undirfelli, séra Hjörleifur Einarsson (1831-1910) sagði af sér embætti árið 1906 eftir 30 ára þjónustu á staðnum. Séra Hjörleifur lagði mikla stund á kennslu og hafði flesta vetur námssveina og á árunum 1879-1883 var haldinn kvennaskóli á Undirfelli fyrir hans forgöngu, með 6 nemendum og einum kennara auk hans sjálfs sem kenndi stúlkunum bóklegar greinar. Var það fyrsti vísir að kvennaskóla Húnvetninga. Sonur Hjörleifs var Einar H. Kvaran (1859-1938) rithöfundur. Einar var afkastamikill rithöfundur og vinsælt skáld á löngum og merkum rithöfundarferli. Hann var ritstjóri ýmissa blaða og tímarita, einnig í Winnipeg þar sem hann dvaldi í 10 ár fyrir aldamót, en á háskólaárum í Kaupmannahöfn var hann einn Verðandimanna. Lengstu skáldsögur hans eru Ofurefli (1908) og gull (1911) en kunnastur er hann nú fyrir smásögur sínar.
Einn fyrsti listmálari sem nokkuð kveður að á Íslandi, Þórarinn B. Þorláksson (1867-1924) var fæddur á Undirfelli og ólst þar upp fyrstu árin.
Friðuð 1. janúar 1990 samkvæmt aldursákvæði 1. mgr. 36. gr. þjóðminjalaga nr. 88/1989.