Corporate body

Ás í Vatnsdal

(800)

Ás I. Bærinn stendur vestan í Ásnum sem lokar að nokkru fyrir framdalinn. Oft er betra veður framan Ásmela ef andar köldu inn dalinn. Jörðin er mjög land mikil og undirlendi undra mikið á alla vegu. Þar munar mest um Áshagann sem tekur þvert yfir dalinn og er að nokkru tún af náttúrunnar hendi. Vatnsdæla segir frá illþýði því er Ingimundur fékk búsetu í Ási og deildi við syni hans um veiði. Hrolleifur var banamaður Ingimundar, en var síðar drepinn af sonum hans ásamt Ljót móður Hrolleifs. þegar hún var að því komin að snúa öllu landslagi við með tröllskap sínum. Fagurt útsýni er af Ásnum. Jörðinni var skipt í Ás I og II. Hjáleigur voru tvær auk þeirra sem getið er við Ásbrekku; Áshús og Hagahlíð.

Vatnsdalur er grösugur og búsældarlegur dalur sem gengur inn til suðurs milli Vatnsdalsfjalls, sem er 1018 m hátt, í austri og Víðidalsfjalls, sem er 993 m. Næsti dalur vestan við hann er Víðidalur, en til austurs er Sauðadalur næstur, svo Mjóidalur og að lokum Svínadalur.

Ás II. Íbúðarhús byggt 1950 646 m3, kjallari, hæð og ris með íbúð. Fjós yfir 30 gripi. Haughús 198 m3. Votheysturn 96 m3. Mjólkurhús. Fjárhús yfir 725 fjár. Hesthús yfir 12 hross. Hlöður 1352 m3. Vélageymslur 466 m3. Tún 85,8 ha. Veiðiréttur í Vatnsdalsá.

Áshreppur er kenndur við bæinn Ás í Vatnsdal. Hinn 10. júní 2006 sameinaðist Áshreppur Húnavatnshreppi undir merkjum hins síðarnefnda.
Halldóra Bjarnadóttir fæddist í Ási í Vatnsdal 14. október 1873.

Vatnsdalur; Áshreppur; Vatnsdalsá; Ásinn; Ásmelar; Áshagi; Ásbrekka; Áshús; Hagahlíð; Ljótunnarmelur; Langholt; Miðdegishæð; Kornsárkvísl; Ástjörn; Brekkulækur; Saurbær; Þórormstunga; Þingeyrarklaustur; Vatnsdalsfjall; Víðidalsfjall; Víðidalur; Sauðadalur; Mjóidalur; Svínadalur

Jarðardýrleiki er almennilega sagður og haldinn xl & og so tíundast jörðin tveim tíundum, til prests og fátækra, sama vottar jarðabókin 1698. En fornar jarðabækur á Bessastöðum
kalla xx c% og so leigði sá eð nú ábýr, eftir byggíngarbrjefi sál. Christoffors Heidemanns, um hið síðasta ár umboðsmannsins sál. Jóns Árnasonar og hið fyrsta ár, sem núverandi lögmann Lauritz Gottrup hjelt jarÖirnar, en þó galst tíund so sem af xl & .
Eigandinn er kóngl. Majestat og er jörðin ein af Vatnsdalsjörðum, sem lögmaðurinn Lauritz Gottrup að Þíngeyrum hefur í forljeníng. Ábúandinn Guðbrandur Amgrímsson fyrrum sýslumaður í Húnavatnsþíngi.
Landskuld er ii &, að fráteknum þeim 2 árum sem fyrr getur. Betalast með einni geldri kú fyrir i & , og xl álna fóðri, en lxxx álnir með sauðum í Höfðakaupstað, síðan Lauritz lögmaður viðtók. En þegar kaupstaðargjald i sauðum hefur brostið, hefur lögmaðurinn í þess stað tekið ullarvöru. Fyrir lögmannsius umráða tið var xx álna fóður, en hitt í landaurum.
Leigukúgildi iiii. Leigur betalast í smjöri eður peníngum heim til umboðshaldarans, inn til þess að fyrir 4 árum innfjellu misgreiníngar á millum lögmannsins og ábúanda, fyrir kúgilda uppbótarleysi af lögmannsins hendi. Kvaðir eru, síðan Lauritz lögmaður hafði umráð: Dagsláttur í Hnausum, klaustursins búi, og fæddi klausturbúið verkamann. Eitt hestlán á Skaga um haust. Hverutveggja befur goldist in natura, þegar ábúandi hefur fengið því viðkomið, en kveðst óviss, hvört sjer hafi verið hvört um sig til reikníngs fært, þá ei hefur goldist in natura. Hvörug þessi kvöð var hjer, so menn viti, áður lögmaðurinn Lauritz Gottrup tók umráð. Leigukúgildi eru óuppbætt af lögmannsins Lauritz Gottrup bendi um haustið alla. Kvikfjenaður vii kýr, ii kvígur veturgamlar, i tarfur veturgamall, xlii ær, i sauður tvævetur, xxi veturgamlir, xxix lömb, i hestur, iii hross, ii folar tvævetrir, ii veturgamlir, i únghryssa, ii fyl.
Fóðrast kann viii kýr, iii úngneyti, xl lömb, lxxx ær, xv hestar. Torfrista og stúnga sæmileg. Reiðíngsrísta lök. Móskurður til eldiviðar hefur a& fornu verið, óvíst hvort nú sje en brúkast ekki. Rif hrís til eldiviðar bjargligt, er enn nú til kolgjörðar nýtt en þver mjög.
Lax og silúngsveiðivon í Vatnsdalsá, var lítil en í margt ár að öngvu gagni. Grasatekjuvon lítil. Stórviðri á landnorðan bera möl og sand á túnið. Engjunum spillir Vatnsdalsá með sands og leirs yfirgángi. Ekki er kvikfje óbætt fyrir foröðum. Vatnsból ilt og þrýtur oft um vetur til stórbaga.

Liótunarkinn eru hjer fom gerði, og likindi tíl, að til forna hafi bygð verið; það hefur ekki verið um 100 ár og enginn minnist það. Hefur nú jörðin As þá grasnautn alla mótmælislaust, það lengst menn til vita. Ekki verður hjer aftur bygt, nema jafnmikið skyldi þurða jörðina As, nema bagann einn, og ef hans misti sýnist ekki vært á þessu fombýli. Það undirrjettar ábúandinn, að fyrir fáum árum hafi Vatnsdalsá brotið nýjan farveg upp í það Assland, sem mest er jörðinni gagnvænt og heitir Asshagi, og sje hætt við að áin muni skilja það frá heimajörðinni.

Ásshús segja menn hafí verið hjer í landinu hjáleiga um i ár; kosti vita menn öngva, og var það hvorki bygt fyr nje síðar, so byggíng megi nefna. En fyrir fáum árum var þar húsnæði ljeð Jóni nokkrum Ólafssyni með móður sinni, er Helga hjet; þeirra bygð varaði um eitt misseri, og urðu engin skil fyrir afgjaldi. Ekki má hjer aftur byggja nema til heimajarðarinnar skaða.

Stór bær var í Asi og snéri langhlið hans móti suðvestri. Nyrst í röðinni var skemma, síðan kames, stofa, bæjardyr og sunnan þeirra - mætti þó eins segja austan - var frambaðstofan, þá miðhúsið og svo suðurhúsið þar sem hjónin sváfu. Baðstofan var breið þannig að hún nýttist vel. Fljótlega var innréttað svefnhús fyrir hjónin á bak við suðurhúsið og jók það á húsrýmið. Á bak við baðstofuröðina voru tvær húsraðir þar sem var hlóðaeldhús, eldiviðargeymsla o.fl. Kjallari var undir baðstofunni og var þar eldhús og matarstaður heimilisfólksins.

Í Grettissögu bls 86 segir; „Þórhallur leysti Gretti vel af hendi og gaf honum góðan hest og klæði sæmileg því þau voru öll sundur leyst er hann hafði áður borið. Skildu þeir með vináttu. Reið Grettir þaðan í Ás í Vatnsdal og tók Þorvaldur við honum vel og spurði innilega að sameign þeirra Gláms en Grettir segir honum viðskipti þeirra og kvaðst aldrei í þvílíka aflraun komið hafa, svo langa viðureign sem þeir höfðu saman átt. Þorvaldur bað hann hafa sig spakan „og mun þá vel duga en ella mun þér slysgjarnt verða.“

Grettir kvað ekki batnað hafa um lyndisbragðið og sagðist nú miklu verr stilltur en áður og allar mótgerðir verri þykja. Í því fann hann mikla muni að hann var orðinn maður svo myrkfælinn að hann þorði hvergi að fara einn saman þegar myrkva tók. Sýndist honum þá hvers kyns skrípi. Og það er haft síðan fyrir orðtæki að þeim ljái Glámur augna eða gefi glámsýni er mjög sýnist annan veg en er.
Grettir reið heim til Bjargs er hann hafði gert erindi sín og sat heima um veturinn.“

Ábúendur;
1894-1937- Guðmundur Ólafsson 13. okt. 1867 - 10. des. 1936. Þingmaður á Ási, Undirfellssókn, A-Hún. 1930. Bóndi og alþingismaður í Ási í Vatnsdal. Kona hans; Sigurlaug Guðmundsdóttir 12. júní 1868 - 3. maí 1960. Húsfreyja á Ási, Undirfellssókn, A-Hún. 1930. Húsfreyja í Ási og síðar húskona í Ásbrekku.

frá 1940- Guðmundur Jónasson 3. júní 1905 - 6. feb. 1988. Bóndi á Kornsá í Vatnsdal og síðar Ási í Vatnsdal. Búfræðingur. Lausamaður á Hofi, Undirfellssókn, A-Hún. 1930. Var á Ási, Áshr., A-Hún. 1957. Síðast bús. í Áshreppi. Kona hans; Efemía Sigurlaug Guðlaugsdóttir 18. júlí 1904 - 15. feb. 2004. Húsfreyja á Kornsá og Ási í Vatnsdal, síðast bús.á Blönduósi. Var á Ási, Áshr., A-Hún. 1957.

frá 1966- Jón Bjartmar Bjarnason 14. júlí 1948. Kona hans; Ingunn Guðmundsdóttir 10. mars 1943.

Landamerkjaskrá fyrir jörðinni Ási í Vatnsdal, liggjandi í Húnavatnssýslu.

Að norðan ræður bein lína frá vörðu á Ljótunnarmel í vörðu á miðju Langholti, þaðan í vörðu á Miðdegishæð, og þaðan beina leið vestur í Kornsárkvísl, síðan ræður Kornárkvísl á þá linu, sem tekin er beint vestur frá steini, sem er á ásnum fyrir austan austari Ástjörnina og vestur í Kornsárkvísl, síðan ræður þegar greind lúna austur í áður nefndan stein fyrir austan austari Ástjörn, og þaðan bein lína í upptök Brekkulækjar, úr því Brekkulækur til Vatnsdalsár, og þaðan Vatnsdalsá til á móts við Ljótunnarmel.

Ási 29. júlí 1890.
Guðm. Jónsson vegna eiganda Áss.
J. Hannesson vegna eiganda og umráðamanns Saurbæjar.
Bjarni Snæbjörnsson eigandi Þórormstungu.
B.G.Blöndal umboðsmaður Þingeyrarkl.jarða.

Lesið upp á manntalsþingi að Ási í Vatnsdal, hinn 28. maí 1891, og innfært í landamerkjabók Húnavatnssýslu, No. 240, fol. 125b.

IS HAH-Bæ

Final

Full

GPJ 13.3.2019

• Icelandic

Guðmundur Paul
Jarðarbók Árna Magnússonar og Eggerts Ólafssonar. Bls 279
file:///C:/Users/Notandi/AppData/Local/Microsoft/Windows/INetCache/IE/TYHI81U1/H%C3%BAnavatnss%C3%BDsla.pdf
Landamerkjabók Húnavatnssýslu, No. 240, fol. 125b. 28.5.1891.
Húnaþing bls 344
Húnaþing bls 345