Fyrirtæki/stofnun

Auðkúla Kirkja og staður

[900]

Auðkúla I. Stofnendur þess býlis eru Ásbjörn Jóhannesson og kona hans Halldóra Jónmundsdóttir. Í hlut þess féll miðhluti jarðarinnar, og þar með talsverður hluti gamla túnsins. Byggingar þess eru örskammt þaðan sem prestsseturshúsið var. það á landið norðan í Hálsinum sunnan þjóðvegarins. Einnig ræktunarland í „Veitunni“, sem liggur norðaustur frá bænum all niður að Svínavatni. Íbúðarhús byggt 1967, steinsteypt 337m3. Fjós fyrir 26 kýr á básum og 20 í lausagöngu. Mjólkurhús og kjarnfóðurgeymsla 65 m3. Fjaárhús fyrir 150 fjár, hlaða 612 m3. Tún 28 ha, veiðiréttur í Svínavatni.

Auðkúla II. Stofnendur þess býlis eru Jónmundur Eiríksson og kona hans Þorbjörg Þorsteinsdóttir. Þetta býli á landið að vestanvið gamla túnið frá þjóðveginum og allt norður að Svínavatni. Kúlunesið, sem er nyrst í þessu landi er mikið og gott ræktarland, en liggur alllangt frá bænum. Íbúðarhúsið er 100 m frá gamla bæjarstæðinu. ‚ibúðarhús byggt 1954, 316 m3. Fjós yfir 15 gripi. Fjárhús yfir 250 fjár. Hlöður 722 m3. Véla og verkfærageymsla 180 m3. Tún 26 ha. Veiðréttur í Svínavatni og Svínavatnsá.

Auðkúla III. Stofnandi Hannes Guðmundsson, en land þess liggur austan í ásnum og hálsinum allt frá „Veitunni“ og suður að Litlasalslandi og nær því yfir hinn svokallaða Kúluskóg. Byggingarnar er nokkurn spöl frá hinum Auðkúlubæjunum eða 600-800 m. nær Svínavatninu. Íbúðarhús byggt 1968 340 m3. Fjós yfir 20 gripi. Fjárhús yfir 300 fjár. Hlaða 700 m3. Tún 27 ha. Veiðiréttur í Svínavatni.

Svínavatnshreppur; Auðkúlustaðir; Kúlukirkja; Bólstaðarhlíðarprestakall; Kúlunes; Svínavatn; Dældarendi; Auðkúluskógur [Kúluskógur]; Svínadalsá; Svínadalsárós; Grund; Langholt; Holt; Merkjalaut; Fornmannakol; Hrísbrún; Sljettárdalur; Hornás; Tjarnarborg; Kúla [Miðsmorgunsvarða]; Klaufarhæðir; Rútsstaðaklauf; Hvannlækjarbungu; Auðkúluheiði; Litlaland; Dældarhaus; Ingibjargarsel á Sljettárdal; Sljettá; Stóridalur; Bungnaás; Áshildartjörn: Áshildarlækur; Fiskilæk; Vallgil; Blanda; Háamöl fyrir Ásbúðarlandi á Skaga [Reki]; Guðlaugsstaðir; Rútsstaðir; Þröm; Auðkúluheiði; Veitan; Bólstaðarhlíðarfjall;

Audkulustader. það er almennilega kallað Kúla en venjulega skrifað Auðkúla. Kirkjustaður og beneficium síðan Guðbrandur biskup lagði þessa jörð frá Hólastól til fátækra presta uppheldis, so síðan er staðurinn beneficium. Jarðardýrleiki er óviss, því jörðin tíundast öngvum síðan hún er beneficium orðin, en fyrir nokkrum árum ljet amtmaðurinn Christian Muller taxera þetta beneficium fyrir 1 € . Engin eru til þeirrar virðíngar rök leidd, so menn viti. Staðarhaldarinn er presturinn Sr. Illugi Thorláksson. Landskuld er hjer engin, og hefur aldrei verið síðan staðurinn varð beneficium, Leigukúgildi eru engin, en vi kúgildi fylgja staðnum. Leigur eftir þau öll falla í prestsins uppheldi, en presturinn, sem staðinn heldur, ábyrgist þau fyrir öllu, so sem á öðrum beneficiis. Kvikfje á staðnum ix kýr, af þeim er i annarstaðar í leiguburði, en önnur ráðin til bana, níutíu ær, sauðir tvævetrir og eldri xxviii, veturgamlir xvi, i naut tvævett, i veturgamalt, ii kvígur veturgamlar, i kálfur, vi hestar, v hross, i únghryssa, iii fyl; lömb vís og óvís hjer um xl. Fóðrast kann iiii kýr, iiii úngneyti, xl lömb, níutíu ær, i hestur alinn, iii til bjargar. Skóg hefur staðurinn átt til kolgjörðar nægan, sá skógur er þrotinn so valla er eftir rifhris, sem þó er enn brúkað til kolgjörðar.
Torfrista og stúnga tekur mjög að þverra. Rifhris er enn af nægð en fer þó til þurðar. Laxveiðivon, sem nokkur var í Svínadalsá, má teljast frá, síðan lögmaðurinn Lauritz Gottrup ljet setja þvergarð um báðar kvíslirnar á Laxá. Silúngsveiðivon í Svínavatni og á fjallvötnum er hin besta, en um það hvorutveggja verður mjög misært, eftir því sem guð gefur lukku til.
Eggversvon af álft hefur að fornu verið á fjalli, en um lángan tíma að öngvu gagni. Grasatekju á staðurinn á fjalli merkilega góða ef ei spiltu aðrir, sem margir gánga þó að í leyfislausri ofdirfð. Hvannatekju og róta á staðurinn á fjalli gagnvæna, sem margir brúka í orðlofslausri ofdirfð. Reka á staðurinn allan á Skaga austan frá Depli og vestin' að Máfatánga.
Beit eignar presturinn staðnum fyrir hálfa sauðahöfn í Bólstaðarhlíðarfjall. það hefur ekki brúkast um lánga tíma. Afrjett á staðurinn á Kúluheiði og toll fyrir þá rekstra, sem úr þessari sveit og af Asum mega þángað gánga. Lítt nýtur presturinn þessa, því mjög er afrjettin afrækt undir 20 ár. Engjum staðarins spillir Svínadalsá merkilega. Vatnsból er merkilega ilt og bregst oft um vetur til stórskaða bæði mönnum og fjenaði, sama hendir oft um sumar.

Eyvindur auðkúla nam allan Svínadal og bjó á Auðkúlustöðum.
Auðkúla er bær, kirkjustaður og áður prestssetur í Svínadal í Austur-Húnavatnssýslu, sunnan við Svínavatn. Samkvæmt Landnámabók hét bærinn upphaflega Auðkúlustaðir og þar bjó landnámsmaðurinn Eyvindur auðkúla, sem nam Svínadal. Síðar bjuggu þar ýmsir veraldlegir höfðingjar, þar á meðal Kolbeinn Bjarnason Auðkýlingur, sem hlaut jarlstign um 1300, og seinna Einar Þorleifsson hirðstjóri.
Á árunum 1575-1650 voru feðgarnir Eiríkur Magnússon og Magnús Eiríksson prestar á Auðkúlu. Á meðal barna Magnúsar voru þeir séra Jón Magnússon skáld í Laufási og séra Jón Magnússon þumlungur á Eyri í Skutulsfirði, höfundur Píslarsögu séra Jóns Magnússonar. Seinna var Jón Jónsson (1772-1817), tengdasonur séra Odds á Miklabæ, prestur á Auðkúlu. Hann drukknaði þegar hann féll í vök á Svínavatni og var sagður ganga aftur.
Kirkjan á Auðkúlu var helguð Jóhannesi skírara í kaþólskum sið. Núverandi kirkja, sem er áttstend að lögun, var vígð árið 1894. https://is.wikipedia.org/wiki/Auðkúla_(Svínadal)

Saga kirkjunnar
Auðkúlukirkja er í Bólstaðarhlíðarprestakalli í Húnavatnsprófastsdæmi. Kirkja var reist á Auðkúlu við Svínavatn þegar í öndverðri kristni. Getur hér veglegrar trékirkju og var að henni tveggja presta skyld. Var staðurinn auðugur og hefðarból, enda landflæmi mikið og afréttartekjur háar. Svo mikils háttar bújörð var Auðkúla, að Jón biskup Arason hélt staðinn um tíma í ágóðaskyni. einungis einn prestur sótti burt af staðnum á 17. öld og annar á 18. öld, en enginn síðan, uns brauðið var lagt niður 1951.

Kirkjuhúsið, sem nú stendur, var reist 1894. Yfirsmiður var Þorsteinn Sigurðsson á Sauðárkróki. Kirkjustæðið var flutt suður og upp fyrir garðinn og stóð gamla kirkjan til haustsins, er komið var að vígslu hinnar nýju. Séra Hjörleifur Einarsson prófastur á Undirfelli vígði kirkjuna og gat hann þess í bréfi til biskups, að þegar gamla Auðkúlukirkjan var tekin ofan, hefði síðasta torfkirkjan hrofið af sviðinu í Húnaþingi.
Auðkúlukirkja er, þegar grannt er skoðað, sporöskjulöguð, því að þilveggir, sem eru 2,3 m, hornaþilin 4 eru 2,1 m, en miðjuþil 3,63 m, innanmál. Kirkjubekkir eru skásettir og horfa við altari, en fram til 1930, er kirkjan var afhent söfnuðinum, var ekki predikunarstóll í henni. Var svo látið heita, að tæki 80 í sæti, en þröngt hefur verið setið. Fækkaði sætum, er stóllinn kom til og einnig, er ofn var settur að norðan við altari, þar sem nú er aðstaða fyrir kirkjusönginn og hljóðfærið.

Altarið er sneitt á hornum og snúa 3 spjaldahliðar fram, en gráturnar eru fimmstrendar, hvort tveggja í samræmi við stíl hússins. Klæði ásaumað eftir fyrirmynd á patínu, sem er gömul og góð við samstæðan kaleik, hnúðstóran og vænan, en yfir altarinu páskabjört tafla, málverk Andreas Tåstrups 1875, myndefnið: Kristur er upprisinn, hann er sannarlega upprisinn. Önnur tafla, íslensk og máluð á tréspjöld í fyrra sið, er á þilvegg, dýrmætur forngripur eins og hin eldri kirkjuklukka, sem er þykk mjög og gefur tregan hljóm. Hin klukkan er frá 1755 og með hinu nýrra lagi og hljómfögur. http://kirkjukort.net/kirkjur/audkulukirkja_0281.html

Fyrsti prestur sem vitað er að hafi setið á Auðkúlu eftir siðaskipti er séra Finnbogi Gíslason, sonur séra Gísla sterka Finnbogasonar ábóta á Munkaþverá, Einarssonar. Séra Gísli var bróðir Guðrúnar, móður Einars skálds í Heydölum (Eydölum). Finnbogi kemur við skjöl 1544 eftir að hafa vegið Þórarin Steindórsson í Bólstaðarhlíð, föður Einars, lögsagnara í Húnavatnsþingi. Fékk hann uppreisn hjá Jóni biskupi Arasyni. Munu þeir Gísli hafa verið þremenningar að skyldleika og faðir Gísla einn hinna helstu stuðningsmannaJóns til biskupsdóms. Séra Finnbogi er orðinn prestur á Auðkúlu 1566. Kemur það fram í bréfi frá því ári þar sem Guðbrandur biskup Þorláksson ritar séra Brynjólfi Árnasyni á Bergsstöðum: „Sömuleiðis bið ég og bifala þér séra Brynjólfur Arnason að þú nú á næsta sunnudegi er kemur messir og embættir að Kúlukirkju og þar nefndan séra Finnboga afleysir publica absolution og sacramentum gefir að hjá verandi því þingfólki sem þar saman kemur. Líka einnig bið ég og bifala öllu þingfólki í greindri kirkjusókn að það hafi og haldi nefndan séra Finnboga fyrir sinn þingprest og sálusorgara svo lengi og þar til ég aðra skipun á gjöri svo sem greint bréf þar um áður útgefið hljóðar, og til sanninda hér um þrykki ég mínu signeti."

Brynjólfur þessi komst seinna í langvinnar landamerkjadeilur við Guðbrand og þá feðga, Einar Þórarinsson og son hans, Skúla á Eiríksstöðum, föður Þorláks síðar biskups á Hólum.

Skúli var kvæntur Steinunni, laundóttur Guðbrands biskups og Guðrúnar, systur séra Finnboga á Auðkúlu, og er af þeim ætt mikil. Séra Finnbogi fær svo sama ár kvittun fyrir brot sitt: „Eftir því að þessi persóna hefur að sínu embætti og sacramenti ekki eftir ordinatunni löglega verið afsettur nú langan tíma, þá upp á það að sú fátæka hjörð sé ekki lengur hirðulaus, sem hann var yfirskipaður, og með því hann hefur fyrir sitt brot kvittan fengið sem var einföld barnsekt, þá set ég hann aftur til síns kennimannlega embættis og curam anionarium að öllu jafnfullu sem hann áður haft hefur." Séra Finnbogi fer frá Auðkúlu 1575 að Hjaltabakka.

Nú er Auðkúlustaður ekki lengur hinn sami og áður var. Prestsetrið er lagt niður og Landnám ríkisins hefur yfirtekið jörðina. Á vegum þess eru risin þar þrjú nýbýli, blómleg á sinn hátt. Öll bera þau Auðkúlu nafn

Kúluprestar. – Húnavaka, 1. tölublað (01.05.1994), Bls. 72-98. http://timarit.is/view_page_init.jsp?gegnirId=000586645

Ábúendur;

1967-1991- Ásbjörn Þór Jóhannesson 24. júní 1942 - 30. júní 1991. Bóndi á Auðkúlu, Svínavatnshr., Hún. Kona hans; Halldóra Elísabet Jónmundsdóttir 4. ágúst 1944 - 26. mars 2016. Var í Auðkúlu, Svínavatnshr., A-Hún. 1957. Húsfreyja á Auðkúlu í Svínavatnshreppi. Síðast bús. í Reykjavík.

1954-1967- Jónmundur Eiríksson 9. jan. 1914 - 13. nóv. 1993. Bóndi á Ljótshólum. Var á Ljótshólum, Auðkúlusókn, A-Hún. 1930. Var í Auðkúlu, Svínavatnshr., A-Hún. 1957. Síðast bús. í Reykjavík.

1967-1977- Eiríkur Ingi Jónmundsson 3. ágúst 1940 - 15. okt. 2004. Var á Auðkúlu, Svínavatnshr., A-Hún. 1957. Ólst þar upp. Starfsmaður Búnaðarsambands Austur-Húnvetninga á árunum 1961-67, bóndi á Auðkúlu 1967-77. Vörubifreiðarstjóri á Blönduósi 1977-88, flutti þá til Reykjavíkur og ók þar vörubifreiðum og almenningsvögnum í fyrstu en leigubifreið eftir 1994. Bús. í Reykjavík 1994. Síðast bús. í Reykjavík. Kona hans; Birna Steinunn Jónsdóttir 23. apríl 1945.

1954-1986- Hannes Guðmundsson 3. apríl 1925 - 10. sept. 2008. Var í Sléttárdal, Auðkúlusókn, A-Hún. 1930. Var í Auðkúlu, Svínavatnshr., A-Hún. 1957. Bóndi á Auðkúlu í Svínavatnshreppi.

Landamerkjaskrá fyrir heimajörðinni Auðkúlu í Svínavatnshreppi.

Að norðan ræður Svínavatn, sunnan frá svonefndum Dældarenda í Auðkúluskógi út í Svínadalsárós, ræður síðan áin að vestan merkjum millum Grundar og Auðkúlu, þar til kemur á móts við graslaut vestantil í svonefndu langholti, er liggur millum Auðkúlu og Holts. Graslaut þessi, sem nefnd er Merkjalaut, er andspænis vörðu á vesturbakka Svínadalsár, og ræður hún merkjum milli Holts og Auðkúlu austur í Fornmannakol, er sjást í Langholti, þaðan í vörðu á Hrísbrún. Þaðan í vörðu á vestanverðri há Kúlunni, sem nefnd er Miðsmorgunsvarða frá Holti. Frá þessari vörðu liggur Auðkúlu land fram allan hálsinn, milli Svínadals og Sljettárdals, greinir þar Auðkúluland og Holtsland bein sjónhending frá áðurnefndri Miðsmorgunsvörðu fram á há Hornás, af Hornás sjónhending í vestanverða svo nefnda Tjarnarborg, þaðan beinleiðis í miðja Klaufarhæðir, fram í upptök lækjar í Rútsstaðaklauf, þaðan beinleiðis í há Hvannlækjarbungu, þar fyrir framan tekur við Auðkúluheiði. Þessi beina lína utanfrá Rútsstaðaklauf, fram á Hvannlækjarbungu greinir og Auðkúluland vestanvert frá Rútsstaða- og Hrafnabjargalöndum austanverðum. Að austan ræður merkjum Auðkúlulands áðurnefnd Dæld í Auðkúluskógi, liggur hún frá Svínavatni framanverðu, milli Litlalands og Auðkúlu, upp ú hálsbrúnina, þaðan frá svonefndum Dældarhaus, fram austurbrún hálsins, þar til kemur að vörðu á brúninni uppundan læk þeim, er rennur ofan af hálsi næst fyrir utan svo nefnt Ingibjargarsel á Sljettárdal, lækur þessi, sem er takmörk Litladals að sunnan, rennur ofan í Sljettá, og fylgir Auðkúluland honum til árinnar ofan frá vörðunni á hálsbrúninni upp undan læknum. Úr því að Sljettá er komið ræður hún merkjum um Auðkúlulands að austan og Stóradals að vestan til upptaka hennar, suður á vörðu á Bungnaás, þaðan suður í Áshildartjörn og Áshildarlæk, austur í Fiskilæk, þaðan í Vallgil, og að Blöndu, er síðar ræður merkjum heiðarlandsins að austan.
Auðkúla á rekapláss: Svo nefnda Háumöl fyrir Ásbúðarlandi á Skaga.
Auðkúla 17. maí 1890
Stefán M. Jónsson (beneficiarius)
Þessum merkjum erum við undirritaðir samþykkir:
I. Salome Þorleifsdóttir, vegna Stóradals.
Guðm. Þorsteinsson, vegna Holts.
Jón Guðmundsson, Elín Arnljótsdóttir, eigendur Guðlaugsstaða.
Sigurður Árnason, eigandi að Rútsstöðum,
Benedikt Helgason, eigandi að Hrafnabjörgum.
Þorsteinn Þorsteinsson, eigandi Grundar.
Jón Davíðsson, eigandi að Þröm.
Lesið upp á manntalsþingi að Svínavatni, hinn 17. maí 1890, og innfært í landamerkjabók Húnavatnssýslu, No. 129, fol. 67b og 68.

Þóra Jónsdóttir (1872-1947) Auðkúlu (15.6.1872 - 4.12.1917)

Hilmar Stefánsson (1891-1965) bankastjóri frá Auðkúlu (10.5.1891 - 17.8.1965)

Lárus Stefánsson (1887-1974) Gautsdal (6.3.1887 - 3.1.1974)

Vilborg Jónsdóttir (1863-1947) Stað (22.6.1863 - 28.1.1947)

Svínadalur ((1000-2019))

Valdís Jónsdóttir (1886-1929) Gautsdal (1.9.1886 - 25.5.1929)

Guðrún Sigríður Björnsdóttir (1930-2009) frá Auðkúlu (30.7.1930 - 24.1.2009)

Pétur Pétursson (1850-1922) Gunnsteinsstöðum, kaupmaður Blönduósi (31.12.1850 - 26.4.1922)

Þorvaldur Guðmundsson (1883-1961) hrstj Sauðárkróki frá Auðkúlu (13.10.1883 - 11.10.1961)

Guðrún Briem (1869-1943) Forstöðukona kvennaskólans á Ytri Ey. (11.5.1869 - 10.1.1943)

Anna Sveinsdóttir Goodman (1873-1966) Point Roberts, Whatcom, Washington, USA (18.2.1873 - 17.7.1966)

Halldór Sæmundsson (1857-1941) Blaine Washington (12.9.1857 - 10.6.1941)

Svínavatnshreppur ((1000-2019))

Rútsstaðir Svínavatnshreppi ([1300])

Ljótshólar Svínavatnshreppi ([1300])

Holt í Svínadal ([1200])

Hrafnabjörg Svínavatnshreppi ([1300])

Grund / Syðri-Grund í Svínavatnshreppi ([1300])

Ásbúðir á Skaga ((1950))

Sléttárdalur Svínavatnshreppi (1911-1944)

Guðlaugsstaðir í Blöndudal ([1200])

Stóridalur Svínavatnshreppi ([900])

Sigurjón Þorláksson (1877-1943) Tindum (15.3.1877 - 24.4.1943)

Kristín Jónsdóttir (1874-1945) Rvk frá Auðkúlu (6.9.1874 - 15.12.1945)

Halldóra Sigurðardóttir (1863-1896) Æsustöðum. Kaupmannahöfn og Enni (18.9.1863 - 14.11.1896)

Þorbjörg Halldórsdóttir (1851-1895) Auðkúlu (12.10.1851 - 18.8.1895)

Stefán M Jónsson (1852-1930) prestur Auðkúlu (18.1.1852 - 17.6.1930)

Auðkúluheiði (1890)

Þorbjörg Þorsteinsdóttir (1914-2002) Auðkúlu; frá Geithömrum (9.1.1914 - 3.4.2002)

Halldóra Jónmundsdóttir (1944-2016) Auðkúlu (4.7.1944 - 26.3.2016)

Sigurður Jónsson (1877-1944) bóndi á Vöglum og Hamri (22.11.1877 - 15.10.1944)

Hjörleifur Einarsson (1831-1910) prestur Undirfelli ov (25.5.1831 - 13.10.1910)

Jón Þórðarson (1826-1885) Prestur í Auðkúlu, (3.10.1826 - 13.6.1885)

Leifsstaðir í Svartárdal ([1300])

Skottastaðir í Bólstaðarhlíðarhreppi ([1500])

Hóll í Svartárdal ([1300])

Ásar í Svínavatnshreppi ([900])

Litlidalur Svínavatnshreppi ([1300])

Hóladómkirkja og Hólar í Hjaltadal ((1930))

Gafl á Svínadal ([1300])

Björn Stefánsson (1881-1958) prestur Auðkúlu (13.3.1881 - 10.11.1958)

Hannes Guðmundsson (1925-2008) (3.4.1925 - 10.9.2008)

Birna Steinunn Jónsdóttir (1945) (23.4.1945)

Eiríkur Ingi Jónmundsson (1950-2004) (3.8.1940 - 15.10.2004)

Jónmundur Eiríksson (1914-1993) Ljótshólum (9.1.1914 - 13.11.1993)

Ásbjörn Jóhannesson (1942-1991) Auðkúlu (24.6.1942 - 30.6.1991)

Bólstaðarhlíðarkirkja (1889 -)

HAH00015

IS HAH-Bæ

Loka

Fullt

GPJ 13.3.2019

• íslenska

Guðmundur Paul
Jarðabók Páls Vidalín 1706. Bls 331
file:///C:/Users/Notandi/AppData/Local/Microsoft/Windows/INetCache/IE/TYHI81U1/H%C3%BAnavatnss%C3%BDsla.pdf
Landamerkjabók Húnavatnssýslu, No. 129, fol. 67b og 68. 17.5.1890 https://is.wikipedia.org/wiki/Auðkúla_(Svínadal) http://kirkjukort.net/kirkjur/audkulukirkja_0281.html
Kúluprestar. – Húnavaka, 1. tölublað (01.05.1994), Bls. 72-98. http://timarit.is/view_page_init.jsp?gegnirId=000586645
Húnaþing II bls 240.
Húnaþing II bls 241
Húnaþing II bls 239