Torfalækjarhreppur. Kolkumýrar

Torfalækjarhrepur hinn forn lá vestan Blöndu frá Svínavatnshreppi allt til sjávar og vestur í Húnavatn. Árið 1914 var Blönduóshreppur stofnaður og urðu þá mörk hreppsins frá Draugagili og austur í Fálkanöf við Blöndu. Árið 1931 keypti Blönduóshreppur Hnjúka og teljast þeir síðan til Blönduóss.
Mörk Torfalækjarhrepps að vestan liggja um Húnavatn og áfram eins og segir í ´lýsingu Sveinsstaðahrepps. Sauðadalur tilheyrir hreppnum, síðan eru mörkin frá vesturenda Svínavatns, eftir vatninu að Fremri Laxá og fylgja henni að landamerkjum Kagaðarhóls og Tinda. Svo um Hafratjörn sunnanverða og Hóladala að Blöndu.

Tónlistarskóli Austur Húnavatnssýslu var stofnaður árið 1971 og kennsla hófst um haustið. Kennslustaðir urðu strax þrír, Blönduós, Húnavellir og Skagaströnd.
Í fyrstu var ráðinn einn kennari við skólann og stundarkennari. Nú starfa fimm kennarar í fullu starfi.
Í fyrstu var skólinn rekinn af sveitarfélögunum að 1/3, Tónlistarfélaginu að 1/3 og skólagjöldum að 1/3 en nú er skólinn rekinn af Byggðasamlagi um tónlistarskóla.

Tónlistarfélag Austur Húnavatnssýslu var stofnað 8. nóvember 1970. Í lögum Tónlistarfélagsins er kveðið skýrt á um tilgang félagsins, sem er að efla og styrkja tónlistarlíf í héraðinu m. a. með stofnun og starfrækslu tónlistarskóla.

Jarðgöng á Fylkisvegi 7 í Hörðalandi, 408 metra löng

Tokagjelet er en veiparsell i Kvam. Veien gjennom Tokagjelet ble stukket ut rundt 1890, påbegynt i 1903 og åpnet i 1907. Store partier er bygget med håndkraft mens arbeiderne hang i tau i den glatte fjellsiden. Dette ble gjort fordi veien mangler naturlig fundament.

Ny vei med fire tunneler ble bygget mellom 1953 til 1956. Dette er tunnelene Snauhaugen på 349 meter, Hansagjel på 697 meter, Tokagjel på 408 meter og Fossagjel på 365 meter.

Det som er igjen av den gamle veien utenfor tunnelene ble i 2002 foreslått vernet i Nasjonal verneplan for veger, bruer og vegrelaterte kulturminner[1] og vedlikeholdt som gang- og sykkelvei.

Den 21. desember 2009 fredet Riksantikvaren Tokagjelet sammen med 39 andre veier omtalt i Nasjonal verneplan for veger, bruer og vegrelaterte kulturminner.

Íslenskar tófur eignast afkvæmi árlega sem er frábrugðið því sem þekkist víðast hvar annars staðar á útbreiðslusvæði tegundarinnar. Í Skandinavíu, A-Grænlandi, Alaska og á freðmýrum Kanada tímgast tófur á 3–5 ára fresti, í takt við sveiflur í stofnun nagdýra sem eru þeirra helsta fæða. Þegar nagdýrastofnarnir eru í hámarki er frjósemin afar há en dæmi eru um að læður eignist allt upp í 18–20 yrðlinga í goti. Þegar lítið er af nagdýrum eru hinsvegar fá eða engin pör sem ná að fjölga sér. Ekki hefur verið sýnt fram á að frjósemi íslenskra refa sé breytileg eða í takt við sveiflur í fæðustofnum. Á Íslandi er hins vegar algengt að mjög ung dýr séu meðal grendýra. Aðgangur að maka og lausu óðali er grundvöllur þess að refir geti tekið þátt í tímgun. Refaveiðar árið um kring eru meðal líklegra skýringa á því hve algengt er að óðul liggi á lausu fyrir ung og óreynd dýr. Slíkt þekkist ekki á svæðum þar sem ekki eru stundaðar refaveiðar nema um hávetur, einungis vegna feldarins.

Lífshættir íslenskra refa eru breytilegir eftir árstíðum. Veturinn einkennist af undirbúningi undir fengitíma og meðgöngu, þar á meðal fari ungra dýra að heiman í leit að maka og óðali. Bæði kyn verða kynþroska á fyrsta vetri. Fengitími er í mars og meðgangan tekur tæpa 60 daga. Flestar læður gjóta um og upp úr miðjum maí og eru yrðlingarnir algerlega háðir móðurmjólkinni fyrstu 3–4 vikurnar. Sumarið er tími vaxtar og uppeldis og sjá báðir foreldrar um að færa yrðlingunum fæðu.

Meginreglan í samfélagi refa er einkvæni og einvera. Þeir eru ekki félagsdýr og fara ekki um í flokkum eins og til dæmis úlfar. Refaparið heldur saman meðan bæði lifa, það ver óðal sitt í sameiningu og sinnir uppeldi yrðlinga. Ein ástæða einkvænis gæti verið sú að fengitíminn er það stuttur að steggurinn þorir ekki að yfirgefa læðuna af ótta við að missa af tækifærinu við pörun því læðan er einungis mótækileg í nokkra daga. Einnig gæti verið gott að halda tryggð við maka sem hefur hæfni til að viðhalda óðali og koma upp yrðlingum.

Eftir uppkomu yrðlinga og fram á næsta fengitíma eru lítil bein samskipti milli steggs og læðu en heilmikil óbein samskipti, svo sem gagg og lyktarmerkingar. Missi refur maka sinn parar hann sig fljótlega á ný og á þetta við um bæði kynin.

Stundum er ein eða fleiri ársgamlar dætur parsins enn á óðali foreldranna að sumarlagi, svokölluð hjálpardýr. Þær færa gjarnan yrðlingum fæðu og eyða töluverðum tíma með þeim. Þó er ekkert sem bendir til að sú hjálp skipti máli hvað varðar afkomu yrðlinganna. Geldlæður þessar virðast eiga það sameiginlegt að hverfa af svæði foreldranna í júlí. Erlendis er þekkt að ung gelddýr dvelji á óðali foreldra og er talið að þau geti orðið að gagni við varnir gegn afræningjum svo sem rauðrefum og örnum. Framboð óðala er takmarkað og því getur verið hentugt að fá að dvelja á heimaslóðum þar til annað býðst.

Greni er íverustaður læðunnar og yrðlinganna. Þar gýtur hún og þar dveljast yrðlingarnir þegar þeir bíða foreldranna. Sjaldgæft er að steggir fari inn í greni. Greni veitir skjól og í góðu greni er einnig pláss fyrir fæðuleifar og úrgang. Greni geta verið mjög misjöfn að gæðum, stundum bara ein hola en oft heilmikið kerfi. Refalæður grenja sig einnig í húsatóttum eða öðrum yfirgefnum mannvistarminjum. Erfitt að endurnýja greni á svæðum þar sem berggrunnur er þéttur og jarðvegur lítill, til dæmis á norðanverðum Vestfjörðum.

Óðal er yfirráðasvæði pars, heimasvæði þeirra sem þau fara um daglega til að afla fæðu og annarra nauðsynja. Mörg greni geta verið innan sama óðals og getur parið flutt sig um set ef þau telja ástæðu til. Gott óðal hefur allt sem þarf til að dýrin geti þrifist og komið upp afkvæmum. Gæði óðala hafa áhrif á tímgunarárangur dýranna og því er mikilvægt fyrir parið að hafa styrk og getu til að helga sér óðal og viðhalda því.

Bærinn stendur við Vestanvert Tjarnarfjall, sunnarlega. Þar er skjóllegt, allgott til ræktunar, fjörubeit og til heiðar rúmgóð beitilönd. Áður var þar selveiði, en mun að mestu aflögð.
Íbúðarhús byggt 1956 steinsteypt 448 m3. Fjós yfir 16 gripi byggt 1971 ásamt kálfafjósi og haughúsi, 310 m3 og mjólkurhús 30 m3. Geymsla byggð 1962, 168 m3. járhús steypt 1967 yfir 300 fjá. 2 hlöður 728 m3. Fjárhús byggð 1948 úr torfi og grjóti yfir 260 fjár.. Tún 29,1 ha. Selveiði.

Tjarnarkirkja er kirkja að Tjörn á vestanverðu Vatnsnesi. Kirkan þar var reist á árunum 1930 til 1940 úr steinsteypu. Alls tekur kirkjan milli 70 og 80 manns í sæti en altaristafla er eftir Þórarinn B. Þorláksson, máluð 1910. Er hún eftirmynd altaristöflunnar í Dómkirkjunni í Reykjavík eftir G.T. Wegener.
Tjörn á Vatnsnesi er bær, kirkjustaður og fyrrum prestsetur á vestanverðu Vatnsnesi í Vestur-Húnavatnssýslu. Sigurður Norland var prestur í Tjarnarprestakalli en hann bjó ekki á prestsetrinu heldur í Hindisvík. Annar prestur á Tjörn var séra Róbert Jack, Skoti sem kom til Íslands sem knattspyrnuþjálfari og varð hér innlyksa í stríðinu. Hann fór þá að læra guðfræði í Háskóla Íslands og varð eftir það prestur og prófastur á Tjörn í áratugi.

Í eyði. Jörðinni var skipt í tvo hluta 1945, annarsvegar nýbýlið Árnes byggt 1951 og hinsvegar Laufás byggt 1950

Tindar er gamalt býli og bændaeign. Bærinn stendur við brekkulögg á skjólsælum stað mót vestri. Fyrir austan rís Hálsinn og ber þar hæst Tindatindur. Landið er víðlent graslendi og nær vestur að Fremri-Laxá og Svínavatni, en þar eru fornar skógarleifar „Tindaskógur“. Ræktunarland er mikið að mestu mýrlendi. Í fornri lýsingu er sagt; „Þar er útbeit góð og veðursæld“. Íbúðarhús byggt 1950, 580 m3. Fjós fyrir 18 gripi. Fjárhús yfir 500 fjár. Hesthús yfir 13 hross. Hlöður 1250 m3. Votheysgeymslur 90 m3. Tún 45,7 ha. Veiðiréttur í Fremri-Laxá og Svínavatni.

Upphaf stofnræktunar á kartöflum hér á landi má rekja til laga um verslun með kartöflur o.fl. nr. 31 frá 1943, en þar segir í 10. gr. ,,Grænmetisverslun ríkisins skal sjá um, eftir því sem unnt er, að árlega sé völ á heilbrigðu, völdu, innlendu útsæði. Skal hún þess vegna koma á fót stofnræktun úrvalskartöflutegunda (eliteræktun) og semja við einstaka kartöfluframleiðendur um framleiðslu útsæðis af þessum tegundum og sé þessi ræktun háð ströngu heilbrigðiseftirliti''.

Ekki var þessari grein laganna framfylgt fyrr en 1948 en þá gerðu Grænmetisverslunin og Tilraunaráð jarðræktar með sér samning um framkvæmd og eftirlit með þessari stofnrækt. Er þar gert ráð fyrir, að tilraunastöðvarnar í jarðrækt sjái um fyrsta lið stofnræktarinnar, þ.e. framleiðslu á svokölluðum A-stofni en Grænmetisverslunin semji síðan við kartöfluframleiðendur um framhaldsræktun á því útsæði sem kallast þá B-stofn.

Tilraunastöðvarnar á Akureyri, Sámsstöðum og Skriðuklaustri hófu þessa stofnræktun 1948 en eftir 1954 var Tilraunastöðin á Akureyri ein eftir og hafði með höndum framleiðslu á A-stofni til ársins 1968. Á því ári fluttist A-stofns ræktunin að Áshóli í Grýtubakkahreppi og voru ábúendur þar með þá ræktun allt til 1990. Um 1980 komu fleiri aðilar inn í ræktun á A-stofni, voru það bændur á jörðunum Arnarhóli, Eyrarlandi og Garði í Öngulsstaðahreppi og svo nokkru síðar Þórustöðum I í Öngulsstaðahreppi.

Grænmetisverslun ríkisins og síðar Grænmetisverslun landbúnaðarins gerðu síðan samninga við kartöfluframleiðendur um framhaldsræktun á A-stofninum, þ.e. framleiðslu B-stofns til sölu til hins almenna kartöflubónda. Fór sú ræktun fram hjá kartöfluframleiðendum við Eyjafjörð og var hún yfirleitt í höndum 10-15 framleiðenda, a.m.k. hin síðari ár. Á fyrstu árum stofnræktarinnar voru mörg afbrigði ræktuð innan hennar en þeim fækkaði fljótt og lengst af hafa þau aðeins verið 4, þ.e. Rauðar íslenskar, Gullauga, Helga og Bintje. Atvinnudeild Háskólans og síðar Rannsóknastofnun landbúnaðarins eða sérfræðingar þessara stofnana í jurtasjúkdómum hafa alla tíð annast eftirlit með stofnræktinni.

Tilraun 1907. Bindindisfélagið Tilraun 1907 – Barnaskóli á efri hæðinni 1908 - Símstöð 1912

Sambandslýðveldið Þýskaland (þýska: Bundesrepublik Deutschland; framburður (uppl.)) er að flatarmáli sjöunda stærsta ríki Evrópu og spannar rúmlega 357 þúsund km². Það er að sama skapi næst fjölmennasta land Evrópu með 81,1 milljónir íbúa. Aðeins Rússland er fjölmennara. Höfuðborgin er Berlín. Þýskaland var áður fyrr meginhluti Hins heilaga rómverska keisaradæmis sem myndaðist við skiptingu hins mikla Frankaríkis Karlamagnúsar árið 843. Í dag er Þýskaland eitt mesta iðnveldi heims og er efnahagskerfi landsins eitt það stærsta í heimi.

Þýska tungumálið og samkennd meðal Þjóðverja er yfir þúsund ára gömul en sameinað þýskt þjóðríki varð þó ekki til fyrr en með stofnun Þýska keisaradæmisins árið 1871.

Þýskaland rekur uppruna sinn til Verdun-samningsins frá 843 en með honum var Frankaveldi skipt upp í vesturhluta sem varð að Frakklandi nútímans, miðhluta sem tók yfir Norður-Ítalíu, Niðurlönd og fleiri svæði og austurhluta sem myndaði Hið heilaga rómverska keisaradæmi. Það var til í ýmsum myndum allt til 1806 en var þó aldrei meira en mjög laustengt bandalag smá konungsríkja og hafði auk þess fleiri þjóðir en þá þýsku innan sinna vébanda.

Á þessum þúsund árum juku Þjóðverjar mjög við áhrif sín í gegnum kaþólsku kirkjuna, Norður-krossferðirnar og Hansasambandið.

Talið er að rekja megi uppruna germanskra þjóðflokka til bronsaldar Norður-Evrópu (um 1800 – 600 f.Kr.) eða í síðasta lagi til járnaldar Norður-Evrópu (5. öld – 1. öld f.Kr.) Þjóðflokkarnir breiddust út til suðurs, austurs og vesturs frá suðurhluta Skandinavíu og norðurhluta Þýskalands á 1. öld f.Kr. og komust þá í kynni við keltneska þjóðflokka í Gallíu og íranska og slavneska þjóðflokka í Austur-Evrópu. Lítið er vitað um sögu germanskra þjóðflokka á þessum tíma, nema hvað varðar samskipti þeirra við Rómverja auk þekktra fornleifa.[1]

Í valdatíð Ágústusar hófu Rómverjar, undir forystu rómverska herforingjans Publiusar Quinctiliusar Varusar, að ráðast inn á landsvæði Germana. Á þessum tíma kynntust Germanar herstjórnarlist Rómverja. Árið 9 e.Kr. gereyddu Germanar, undir forystu Arminiusar (Hermans), þremur rómverskum herdeildum Varusar í orrustunni um Teutoburgs-skóg. Þar með héldust landsvæði Germana allt að Rín og Dóná utan Rómaveldis. Um 100 e.Kr., þegar rit Tacitusar Germanía var samið, höfðu Germanar komið sér fyrir meðfram Rín og Dóná og réðu nú að mestu leyti yfir því svæði sem Þýskaland nær yfir nú á dögum.

Á 3. öld óx ýmsum vestur-germönskum þjóðflokkum eins og Alamönnum, Frönkum, Söxum og fleirum ásmegin.

Talið er að rekja megi uppruna germanskra þjóðflokka til bronsaldar Norður-Evrópu (um 1800 – 600 f.Kr.) eða í síðasta lagi til járnaldar Norður-Evrópu (5. öld – 1. öld f.Kr.) Þjóðflokkarnir breiddust út til suðurs, austurs og vesturs frá suðurhluta Skandinavíu og norðurhluta Þýskalands á 1. öld f.Kr. og komust þá í kynni við keltneska þjóðflokka í Gallíu og íranska og slavneska þjóðflokka í Austur-Evrópu. Lítið er vitað um sögu germanskra þjóðflokka á þessum tíma, nema hvað varðar samskipti þeirra við Rómverja auk þekktra fornleifa.[1]

Í valdatíð Ágústusar hófu Rómverjar, undir forystu rómverska herforingjans Publiusar Quinctiliusar Varusar, að ráðast inn á landsvæði Germana. Á þessum tíma kynntust Germanar herstjórnarlist Rómverja. Árið 9 e.Kr. gereyddu Germanar, undir forystu Arminiusar (Hermans), þremur rómverskum herdeildum Varusar í orrustunni um Teutoburgs-skóg. Þar með héldust landsvæði Germana allt að Rín og Dóná utan Rómaveldis. Um 100 e.Kr., þegar rit Tacitusar Germanía var samið, höfðu Germanar komið sér fyrir meðfram Rín og Dóná og réðu nú að mestu leyti yfir því svæði sem Þýskaland nær yfir nú á dögum.

Á 3. öld óx ýmsum vestur-germönskum þjóðflokkum eins og Alamönnum, Frönkum, Söxum og fleirum ásmegin.

Sunnan við Þjófadali er Hrútafell. Austur frá Hrútafelli gengur lágur háls alllangt austur á Kjöl. Heitir hann Þverbrekkur hæst 628 m ysm (sumstaðar rangnefndir múlar). Þverbrekknaver heitir hagapláss eitt, sem liggur á vesturjaðri Kjalhrauns, með fram Fúlukvísl, nokkru sunnan við Þverbrekkur. Er þar mjó flá, með pollum og stargróðri í kring um þá.

Fremsti bær á Laxárdal, byggður á háum bröttum hól. Blasir hann við af Norðurlandsvegi ofan Húnavers. Þröngidalur gengur norðaustur í fjallgarðinn sunnan túns í Þverárdal og er brú á Hlíðará neðan við bæjarhólinn. Sunnan ár gnæfa Ógöngin, syðstihluti Laxárdalsfjalla ofan túnsins. Túnið er grasgefið, en sumt af því mjög brattir hólar. Norðan túns er víðáttu mikið flólendi óframræst. Íbúðarhús byggt 1948 358 m3. Fjós yfir 9 gripi. Fjárhús fyrir 280 fjár. Hesthús fyrir 15 hross. Tún 10 ha. Veiðiréttur í Hlíðará.

Þverá er efsti bærinn í Norðurárdal og eini bærinn þar sem er í byggð. Bærinn stendur á háum hól ofarlega í túninu. Þjóðvegur liggur í gegnum túnið. Hamarshlíð er til norðausturs og Hvammshlíðardalur til suðausturs og samnefnt fjall. Erfitt um ræktun, sumarhagar með ágætum, kjarnmiklir og grösugir. Ábúandi nytjar Neðstabæ og notar fjárhús á Skúfi og hefur jarðnot þar. Íbúðarhús byggt 1930, 200 m3. Fjárhús yfir 18 200 fjár. Hesthús yfir 18 hross. Geymsla 42 m3. Tún 13,4 ha.

Gamla bæjarstæðið er gróið og liggur á gömlum árbakka, um 40-90m austan Þverár. Nokkrar tóftir eru á bæjarstæðinu sem er grasi gróið og töluverður gróður þegar skráð var sumarið 2012. Samkvæmt örnefnaskrá var íbúðarhúsið sem byggt var úr timbri rifið um 1940 og sér ekkert eftir nema gróið svæði austan við tóftir hestaréttar. Svæðið er um 6x9m að utanmáli og mótar fyrir kanti að austan og sunnan líklega leifum kjallara eða húsgrunns. Aðrar upplýsingar Í örnefnaskrá er bænum svo lýst: „Vestast stóð mjólkurskemma, rétt fyrir austan hana Baldvinsskemma. Í austari húsaröðinni var vestast Stóraskemma, þá hrossarétt og þá íbúðarhús. Í næstu húsalengju var vestast búr, þá eldhús, þá fjós, þá Vatnsranghali [vatnsból], þá hlaða, þá hesthús.“ (Ö-Þverá-1, 3). Í annarri skrá segir: „Þverá fór í auðn 1938. Seinasti bóndi þar hét Björn Jóhannsson, flutti á Skagaströnd. Timburhúsið var rifið um veturinn 1940 og viðirnir seldir. Áður var búið að rífa bæ og peningshús. 1941 sást engin spýta, túnið loðið, ekki slegið, ógirt, fullt af skepnum.

Á túnakorti frá 1920 sem lagt er yfir hnitsetta loftmynd er merkt hesthús þar sem tóftin er. Í fasteignamati frá 1916-1918 segir: „Peningshús torfbyggð og allstæðileg og rúma 7 nautgr. 160 sauðfjár og 14 hross.“ (Jarðavefur Þjóðskjalasafns Íslands. http://jardavefur.skjalasafn.is/. Skoðaður þann 09.09.12).

Eigandi jarðarinnar er Ólafur Björnsson, Árbakka [var eigandi þegar örnefnaskrá var skrifuð]. Stærð timburhússins var 9x6 metrar, kjallari, 1 hæð og loft.“ (Ö-Þverá-2, 1).
Núverandi eigandi Vindhælishreppur.

Þúfnalækur sprettur upp í flóanum ofan við Beinakeldu og rennur í Húnavatn.

Norðurmörk Stóru-Giljár eru við Þúfnalæk og síðan eftir krókaleiðum í Torfavatn og Reykjanibbu.

Norður frá Beinakeldu er svo kallaður Þúfnalækur, sem landi skiptir að norðan frá fossi norður undan Beinakeldu og það vestur á Lestavað yfir lækinn norður undan Stórugiljá gagnvart miðju Lækjargili,

Að norðan ræður frá sjó Rauðilækur upp á veg, og er þar varða rjett fyrir ofan veginn, úr vörðunni bein lína í Grænutópt, yfir Grænutópt í Þúfnalæk, ræður svo Þúfnalækur merkjum upp fyrir utan Hvammsholt, beina línu yfir hest í klöpp á Hvammsbarmi, merkta L., úr klöpp þessari í klettanybbu sunnan í Hnausabrúninni merkta L., úr klettanybbu þessari rjetta sjónhending norðarlega á Efstahnaus, í vörðu þar, og úr vörðu þessari sömu stefnu á fjall austur, eins og vötn að draga, svo suður háfjallið á móts við Kirkjuhvammsvatn, svo beinlínis ofan í nefnt vatn, úr Kirkjuhvammsvatni ræður merkjum að sunnan á sú, er rennur úr Kirkjuhvammsvatni ofan milli Kirkjuhvamms og Syðstahvamms alla leið ofan fyrir Kirkjuhvammstún og ofan í árkrók þann, sem er skammt fyrir ofan ás þann, er vegurinn liggur eftir, og úr árkróknum ofan í sömu á rjétt á veginum, á þessum kafla er stefna landamerkjanna sett með þremur steinum, frá veginum ræður svo sama á alla leið til sjáfar, er áin fellur í sjó við klöpp sunnanvert við Hvammstanga. Allur reki á landi Kirkjuhvamms fylgir óskertur. Engin ítök eiga aðrar jarðir í Kirkjuhvammi. Kirkjuhvammur á engin ítök í öðrum jörðum.

Félagið Þroskahjálp á Norðurlandskjördæmi vestra var stofnað laugardaginn 28.októrber 1990. Stofnfélagar voru 27 talsins.
Í stjórn voru:
Ásta B. Þorsteinsdóttir, Guðmundur Ragnarsson, Hörður Sigþórsson, Jóhann Ingi Gunnarsson, Margrét Ríkharðsdóttir, Egill Pálsson, Svanfríður Larsen og Aldís Rögnvaldsdóttir.
Tilgangur félagsins er að berjast fyrir réttindum og vinna að málefnum þroskaheftra og tryggja þeim fulla jafnréttisstöðu á við aðra þjóðfélagsþegna. Vinna að því að komið verði upp í sem flestum þéttbýlisstöðum á svæðinu þeirri þjónustu fyrir þroskahefta sem ráð er fyrir gert í lögum hverju sinni og þroskaheftum þannig veitt sem best skilyrði til að ná þeim þroska sem hæfileikar þeirra leyfa og að starfsorka þeirra verði nýtt. Að annast kynningu á málum þroskaheftra með útgáfustarfsemi eða á annan hátt.

Þrístapar. Þrír samliggjandi stakir smáhólar er standa norður og vestur af Vatnsdalshólum. Þar fór fram síðasta aftaka á Íslandi 12. janúar 1830, er Friðrik Sigurðsson og Agnes Magnúsdóttir voru hálshöggvin vegna morðsins á Natani Ketilssyni og Pétri Jónssyni á Illugastöðum á Vatnsnesi. Efst á miðhólnum er hlaðinn aftökupallur, um 20-70 cm hár og um 5x5 metar að ummáli. Á honum er minningarsteinn um atburðinn. Skilti er við þjóðveginn og stutt gönguleið að staðnum.

Morðið, aftakan og örlagasaga Friðriks, Agnesar og Natans hafa verið yrkisefni í íslenskri skáldsögu og íslenskri kvikmynd. Þorgeir Þorgeirson skrifaði skáldsöguna Yfirvaldið og mun sú saga styðjast við heimildir. Kvikmyndin Agnes sem Egill Eðvarðsson leikstýrði árið 1996 er byggð á þessum atburðum en víkur mjög frá þekktum staðreyndum.

Fjórða býli, bygt fyrir meir en 40 árum á eyðihól, þar sem aldrei hafði áður bygð verið. Dýrleikinn er reiknaður x € af Ásgeirsá, og so tíundast fjórum tíundum, og hefur þetta býli töðuslægjur af heimaiörðunni.
Eigendur sem áður er sagt um heimajörðina. Ábúandinn Oddur Jónsson.
Landskuld Ix álnir. Betalast í öllum gildum landaurum heim til landsdrotna. Leigukúgildi iii. Leigur betalast í smjöri heim til landsdrotna. Kvaðir öngvar. Kvikfje ii kvígur að fyrsta kálfi, xxvii ær, viii lömb, i hestur, i únghryssa. Fóðrast kann ii kýr, xii lömb, xxiiii ær, ii hestar. Öll afhýlin hafa óskamtaðan haga, en töður og engjar eru hverjum afdeildar. Torfrista og stúnga bág og erfið á allri jörðunni, en þó híngaðtil við sæmt.

Móskurður til eldiviðar er nægur en brúkast ekki. Lax og silúngsveiðivon góð í Víðidalsá. Rekavon kirkjunnar fyrir Gnýstöðum á Vatnsnesi hefur ekki fengist, síðan Guðmundur Hákonarson hjelt þíngeyraklaustur, en Árni Daðason átti Ásgeirsá. Selstöðu á jörðin í Víðidalstúngulandi, þar sem heita Haugakvíshr, og sjást þar enn tóftirnar þar sem heitir Asgeirsársel; það hefur aldrei brúkað verið í manna minni. Lambaupprekstur á Víðidalstúnguafrjett for toll ut supra.

Enginu grandar Víðidalsá, mest á heimajörðunni. Högunum spilla fjallskriður.

Þorsteinshús Blönduósi 1907. Margrétarhús 1940.
Lóðarsamningur dagsettur 31.10.1908 um 125 ferálna lóð. Lóðin er 25 álnir að lengd frá austri til vesturs og 5 álnir [3 metrar] frá norðri til suðurs.
Lóðin afmarkast að vestan af veginum niður í kauptúnið [Aðalgötu], eða skurðinum meðfram honum. Að norðan eru takmörkin, gatan heim að Böðvarshúsi 4 álnir að breidd meðfram girðingu þeirri er Zophonías Hjálmsson hefur gert um sína lóð [Jónasarhús]. að austan girðing um lóð Böðvars og að sunnan hin áður útmælda lóð Þorsteins.

Þórsá er á Vatnsnesi.

Bærinn Þórormstunga [Þóroddstunga í mt 1801] stendur á þurru sléttlendi norður af Tungumúla sem klífur dalinn að nokkru, klettalaus bungulaga fjallshryggur. Allt undirlendið má heita þurrt og gott til ræktunar. Austan undir Múlanum gegnt Kárdalstungu stóð hjáleigan Hólkot við Hólkotskvísl. Þar var búið fram undir 1920. Þórormstunga er ættaróðal frá 1784. Heimagrafreitur er í túninu . Fagurt umhverfi og jörðin góð. Tungukot var í túnfæti og Jökulsstaðir allhátt í norðaustan Múlanum. Í Þórormstungu 1835 bjó Jón Bjarnason stjarnfróði. Íbúðarhús byggt 1964-1967, 417 m3. Fjárhús yfir 475 fjár. Hlöður 1440 m3. Votheysgryfjur 72 m3. Geymslur. Tún 50 ha. Veiðiréttur í Vatnsdalsá og Tunguá. Eigandi jarðarinnar 1975; Hannes Jónsson (1893).

Bærinn líklega byggður 1908, en óvíst hver bjó þar fyrstur. Þarna bjó Sveinn Guðmundsson 1911-1920 hann bjó þar fyrst með konu sinni Pálínu Pálsdóttur. Hún dó 26.5.1915. Þá varð ráðskona þar Elínborg Guðmundsdóttir. 1920 flytur Þorleifur Jónsson í Sveinsbæ. 14.6.1929 kaupir Þorleifur svo bæinn og býr þar til æviloka og Alma Ólafsdóttir kona hans eftir það.

Þorlákskirkja var vígð af biskupi Íslands herra Pétri Sigurgeirssyni þann 28. júlí 1985. Þá voru liðin 10 ár síðan Árnessýsla gaf 18000 fermetra af landi undir kirkjugarð en um sama leyti (4.sept. 1975) var ákveðið að byggja kirkju hér á staðnum og byggingarnefnd kosin. Grunnur kirkjunnar var helgaður og fyrsta skóflustungan tekin 28. apríl 1979.

Þorlákskirkja (hin forna) í Þorlákshöfn var rifin um 1770 og hafði þá staðið í að minnsta kosti í 250 ár og ef til vill í 450 ár ef marka má afrit Vilcninsmáldaga.

Stærð kirkjunnar er 302.5 m2, söngloft 111.6m2, "líkhús" undir kór 57 m2, rúmmál kirkjunnar er 2119 m3. Kirkjan er steinsteypt með timburþaki klæddu lakkbrenndu þakstáli. Í kirkjuskipi eru sæti fyrir 200 manns, auk þess upphaflega um 80 sæti á sönglofti. það rými minnkaði umtalsvert 1996 þegar nýtt pípuorgel smíðað af Björgvini Tómassyni var tekið í notkun. Aftan við kirkjuskip er fundarherbergi 25 m2 að stærð með rennihurð að kirkjuskipi. Anddyri kirkjunnar er 46 m2.

Hægramegin við það er skrúðhús sem jafnframt er eldhús 12 m2. Vinstra megin við anddyri er hreinlætisaðstaða 23 m2 að stærð. Vinstra megin úr anddyri er stigi á söngloft. Hann er úr tréi og járni. Söngloftið er steynsteypt með korki á gólfi. Öll önnur gólf eru klædd með íslensku grágrýti. Veggir kirkjunnar að innan eru hvítmálaðir. Á hvorri hlið kirkjunnar eru 11 gluggar. Handriði á stiga, frammi á sönglofti og grátur eru úr prófíljárni teiknað af arkitekt hússins. Að utan er kirkjan hraunuð og grámáluð. Í kirkjuskipi er óbein lýsing í kverkum og 34 ljósakúlur í lofti.

Kirkjan er upphituð með vatni frá hitaveitu. Altaristafla Þorlákskirkju heitir "Herra bjarg þú mér" og er múrrista eftir Gunnstein Gíslason gerð í hugblæ af Matt. 14:28. Altari og predikunarstóll er úr íslensku grágrýti. Teiknað af Jörundi Pálssyni arkitekt unnið í Steinsmiðju Sigurðar Helgasonar, Kópavogi. Skírnarfontur er úr íslensku grágrýti og gabbró. Teiknað og unnið af sömu. Kertastjaki á gólfi, sænsk alþýðulist, unnið úr smíðajárni. Lítið orgel er stofuorgel Ingimundar Guðjónssonar. Pípuorgel er átján radda smíðað af Björgvini Tómassyni.

Þorlákshöfn (áður Elliðahöfn) er bær í Sveitarfélaginu Ölfusi í Árnessýslu. Árið 2015 voru 1460 manns með skráða búsetu í bænum.

Í apríl 1937 keypti Kaupfélag Árnesinga með aðstoð Egils Thorarensens jörðina sem seinna var nefnd Þorlákshöfn af efnamönnum í Reykjavík. Þaðan voru síðan gerðir út nokkrir bátar til fiskveiða, áhugi komst með tíð og tíma á fyrir því að koma upp hafnaraðstöðu á þessu svæði. Til þess að það mætti gerast þurfti að selja land Þorlákshafnar til hins opinbera. Með rekstur á landinu fór Þorlákshafnarnefnd og komst það fljótlega á dagskrá hjá henni að stofna til útgerðarfélags.

Hagur Þorlákshafnar vænkaðist töluvert eftir að ákveðið var á fundi í Selfossbíói, þann 10. júní 1949 að stofna hlutafélagið Meitillinn h.f. með hlutafé frá sveitungum. Hafist var handa við útgerð á fimm vélbátum snemma næsta ár eftir að gengið hafði verið frá kaupum á þeim og 1951 voru 14 manns með skráða búsetu í Þorlákshöfn [1].

Í dag er leikskóli, grunnskóli, heilsugæslustöð, apótek, bakarí, matvöruverslun, banki, bensínstöð, bókasafn, vínbúð og fl. í bænum.
Kristján frá Djúpalæk samdi ljóð sem heitir Þorlákshöfn

Þorkelshóll I
Gamalt býli og bændaeign. Jörðin hefur verið ein af stærstu jörðum í Víðidal en hefur nú verið skipt í fleiri býli. Land jarðarinnar náði áður fyrr meðfram Víðidalsá frá Dalsá og meðfram Grafarlæk og frá Finnbjarnarholti og allt þar neðar niður að Víðidalsá. Á þessu landi eru nú fjögur býli og öll góðar bújarðir. Engjar átti jörðin vel grasgefnar meðfram Víðidalsá. Beitiland var mýrlent og víða blautt en allt ræktanlegt með framræslu og nútímabúskapar tækni.

Íbúðarhús byggt 1967 ein hæð 310 m³. Fjárhús fyrir 320 fjár. Hlöður 670 m³. Hesthús fyrir 10 hest, Verkfærageymsla 136 m². Tún 18 ha.

Þorkelshóll II
Suðurhlutinn af jörðinni Þorkelshóll. Jörðinni var skipt 1962 þegar fyrri ábúendur hættu búskap en við tóku börn þeirra. Auk þess sem áður er fram tekið um Þorkelshól, má geta þess að á jörðinni voru fyrr meir mörg smábýli sem vafalaust hafa ekki verið í samfelldri byggð. Jarðarbókin nefnir þessi býli; Áskot, Miðkot og Efstakor, Einnig Tóftakot á Þorkelshóls engi.
Á jörððinni var hálfkirkja að fornu.
Beitarítak átti jörðin á Melrakkadal á sumrum en Melrakkadalur engja ítak þess í stað.

Íbúðarhús byggt 1947, 270 m³. Fjós fyrir 17 kýr. Fjárhús fyrir 260 fjár. Hlöður 870 m³. Votheysgryfja 45 m³. Tún 30 ha.

Veiðiréttur í Víðidalsá fylgir báðum býlunum

Sunnan undir Vatnsdalshólum, vestan vegar, er Þórdísarlundur, skógarreitur sem Húnvetningafélagið í Reykjavík hefur ræktað og girt. Í Þórdísarlundi er minnisvarði um fyrsta innfædda Húnvetninginn, Þórdísi, dóttur Ingimundar gamla að Hofi. Enn þekkjast örnefni sem við hana eru kennd, Þórdísarholt þar sem hún fæddist að sögn Vatnsdæla sögu og Þórdísarlækur. Kristján Vigfússon í Vatnsdalshólum gaf Húnvetningafélaginu í Reykjavík 1952, 1 ha lands úr jörð sinni sunnan í Hólunum.
Vestan við Þórdísarlund er veiðiskálinn Flóðvangur sem Veiðifélag Vatnsdalsár hefur reist, jafnframt notaður til félagsstarfa, fundahalda ofl.

Þórdís fæddist í sunnanverðum Vatnsdalshólum, þar sem nú er Þórdísarlundur, rétt eftir að skip föður hennar komu að landi og er hún því talin fyrsti Húnvetningurinn. Sonur Þórdísar var Þorgrímur Kárnsárgoði og átti hann son einn, Þorkel kröflu, við ambáttinni Neireiði af ætt Orkneyjajarla. Þorgrímur lét bera sveininn út en Þorsteinn mágur hans á Hofi bjargaði barninu og kom því í fóstur. Þegar Þorkell krafla var tólf vetra var fundur sá er Vatnsdælir héldu til þess að velja sér goðorðsmann og þar vó Þorkell krafla nafna sinn, Þorkel silfra, og tryggði föðurnum sem hafði látið bera hann út, goðorðið. Fyrir það verk gekkst Þorgrímur Kornsárgoði við faðerninu.

Helgahús 1898 - Þórðarhús 1915. Lárusarhús 1946. Bíbíarhús.
Byggt 1898 af Helga Gíslasyni, sem bjó í húsinu til 1905. Hann bjó eitt ár úti í Refasveit, en kom aftur á Blönduós og byggði þá annað hús (Kristófershús).

Fjögurra vatna á Grímstunguheiði skal getið hér: Þórarinsvatn, 493 m.y.s. og 0,95 km²; Svínavatn, 491 m.y.s. og 1,2 km²; Galtarvatn, 515 m.y.s. og 0,84 km²; Refkelsvatn, 480 m.y.s. og 0,82 km². Norður frá Galtarvatni rennur Svínavatnslækur og annar til, en Refkelslækur kemur úr Refkelsvatni.

Allir falla þeir í Vatnsdalsá. Góð bleikja er í þessum vötnum og bændur veiddu þar áður með netum. Vötnin eru á afrétti Ás- og Sveinsstaðahreppa. Allsæmilegur jeppavegur liggur upp úr Vatnsdal. Hann liggur á milli vatnanna og áfram suður í Fljótsdrög.

Þóra Sigurbjörg Pétursdóttir 8. okt. 1938. Neðstabæ

Ein af mörgum upptakakvíslum Vatnsdalsár heitir Þjófakvísl. Vestan við hana, fast upp við Stórasand, er stór, þurr grasflesja. Þar er síðasti áningarstaður gangnamanna áður en þeir leggja á auðnir Stórasands. Aðrar kvíslar eru; Strangakvisl, upptök hennar eru suður undir Krókshrauni á Stórasandi. Í hana fellur fjöldi lækja og kvisla, svo sem Öldumóðukvísl, Þjófakvísl, Hestlækur, Miðkvísl og Fellakvísl, Kólkukvisl. Eftir það nefnist áin Vatnsdalsá. Á leið hennar til byggða falla í hana nokkrir lækir og koma þeir helztu úr Refkelsvatni, Galtarvatni, Þórarinsvatni og Svlnavatni á Grimstunguheiði.

Sumarið 1971 fór Björn Bergmann þangað og þá taldi sig sjá þar nokkurn veginn örugg merki um uppþornað votlendi og það jafnvel fyrir austan kvíslina, en þar er blettur, sem hefur blásið talsvert upp. Síðar sagði Lárus Björnsson í Grímstungu honum, að þarna hefði verið blautt á fyrsta áratug aldarinnar, en hann kvaðst ekki muna, hvenær flesjan hefði þornað.

Þjófadalir: N64 48.893 W19 42.516.
Þjófadalir 680 mys [, eru dalir og kvosir milli Langjökuls, Þjófadalafjalla og Hrútfells. Þaðan fellur Fúlakvísl til suðurs. Dalurinn, sem er kallaður Þjófadalur, er í hringlaga lægð milli Þjófafells (900m) og Rauðkolls. Þverfell lokar dalnum næstum að sunnan, en Þjófadalsá rennur hjá því um þröngt skarð. Vegurinn liggur um Þröskuld, sem er norðaustan Þjófadals.

Sæluhús FÍ frá 1939 fyrir 10-12 manns stendur við rætur Rauðkolls. Mjög skemmtileg gönguleið er milli Hveravalla og Hvítárness um Þjófadali.

Frá Árbúðum á Kili að Hveravöllum á Kili.
Þetta er vestari reiðleiðin yfir Kjöl, um Þjófadali.

Eystri leiðin liggur um Svartárbotna og Kjalhraun. Bílvegurinn liggur svo enn austar. Lengst af fylgir leiðin Fúlukvísl. Í Hrefnubúðum eru birkileifar í 500 metra hæð. Í Þjófadölum er graslendi. Annars staðar er farið um þýft land og hraun. Þjófadalir eru huliðsheimar, þar sem talið er, að útilegumenn hafi búið. Rauðkollur gnæfir yfir dalnum. Gott skjól er í dalnum. Hann er í 700 metra hæð, en eigi að síður gróinn lyngi, víði og stör. Ekki má nota dalinn sem beitiland fyrir ferðahesta, heldur verða menn að fara þar viðstöðulaust í gegn. Sjá líka slóðina Hvinverjadalur.

Þjóðleikhúsið er leikhús í Reykjavík sem var vígt árið 1950. Leikhúsið hefur því starfað í meira en hálfa öld og hafa um fjórar milljónir áhorfenda farið á sýningar þess frá upphafi. Leikhúsið er rekið að einum fjórða hluta með sjálfsaflafé en þrem fjórðu hlutum með framlagi af fjárlögum.

Árið 1873, þegar þjóðerniskennd Íslendinga fór sífellt vaxandi, varpaði Indriði Einarsson fyrst fram hugmyndum um byggingu Þjóðleikhúss í símskeyti til Sigurðar Guðmundssonar málara. Indriði greindi svo formlega frá hugmyndum sínum í tímaritinu Skírni árið 1905. Árið 1922 komu fram hugmyndir um að skemmtanaskattur skyldi renna til byggingar þjóðleikhúss. Þær hugmyndir voru lögfestar ári síðar. 1925 skilaði byggingarnefnd af sér fyrstu teikningum. Guðjón Samúelsson hannaði bygginguna.

Árið 1929 var grunnur hússins tekinn og næstu tvö ár risu útveggir þessa nýja leikhúss. 1932 hættu stjórnvöld að láta skemmtanaskatt renna til leikhússins og stöðvuðust framkvæmdir því til ársins 1941. Eftir það stóðu framkvæmdir svo ekki lengi því sama ár var leikhúsið hernumið af breska hernum sem notaði húsið sem hergagnageymslu. Íslensk stjórnvöld brugðu síðan á sama ráð og voru nokkur ráðuneyti með skjalageymslur þar sem í dag eru rafmagnstöflur fyrir stóra sviðið. Eftir að Bretar yfirgáfu húsið var unnið hörðum höndum að því að breyta því í leikhús og var Þjóðleikhúsið formlega vígt þann 20. apríl árið 1950.

Í upphafi var aðeins eitt leiksvið, stóra sviðið, sem er útbúið snúningssviði sem enn er notað í dag í nánast óbreyttri mynd. Grunnur hringsviðsins er smíðaður úr járni úr gömlu Ölfusárbrúnni sem hrundi 1944. Í stóra salnum voru tvennar svalir auk hliðarstúka. Árið 1968 var byggt við húsið til austurs og það húsnæði nýtt sem smíðaverkstæði. Á sjöunda áratugnum var opnað minna svið, fyrst í húsnæði við Lindargötu 9, síðan var það flutt yfir í Leikhúskjallarann og loks yfir í húsnæði leikhússins í kjallara Lindargötu 7 Íþróttahúss Jóns Þorsteinssonar. Árið 1990 voru aðrar svalirnar fjarlægðar og halli aukinn í salnum. Þessum framkvæmdum lauk ári síðar. Um svipað leyti var smíðaverkstæðinu breytt í leikhús. Á árunum 2006 til 2007 var ráðist í viðgerðir á þaki og ytra byrði hússins. Árið 2006 var opnað nýtt svið, Kassinn, á efri hæð hússins við Lindargötu 7 og skömmu síðar var hætt að nota smíðaverkstæðið sem leikhús. Í dag eru starfrækt þrjú leiksvið í Þjóðleikhúsinu, stóra sviðið sem tekur 445 til 499 manns í sæti, Kassinn með um 140 sæti, og Kúlan sem tekur um 100 manns í sæti.

Í turninum, upphækkuninni yfir Stóra sviðinu, eru göngubrýr til að auðvelda starfsmönnum að athafna sig við ljósavinnu o.fl. Í brúnum er sagt að breskur hermaður hafi slasast á hernámsárunum og að hann gangi aftur og geri blásaklausum ríkisstarfsmönnum lífið leitt. En í húsinu eru líka margir ranghalar og dimm herbergi þar sem furðulegir hlutir geta átt sér stað og telja starfsmenn lítinn vafa á því að allmargir leikhúsdraugar hafi aðsetur í Þjóðleikhúsinu.

Fyrrum var nafnið ritað í eintölu sbr Njálu og og textann „Skundum á Þingvöll og treystum vor heit“

Þingvellir eru flatir, grasi grónir vellir norðan við Þingvallavatn á bökkum Öxarár, sem rennur eftir völlunum út í Þingvallavatn, sem er stærsta stöðuvatn á Íslandi. Þjóðgarður var stofnaður árið 1928 og nær hann yfir Þingvelli og nánasta umhverfi þeirra. Í Öxará er Öxarárfoss, þar sem áin steypist ofan í Almannagjá. Rennur áin síðan eftir gjánni og svo út úr henni og niður á vellina. Almannagjá er sprunga við vestanverða sigdældina á milli úthafsflekanna tveggja sem Ísland liggur á.

Þingvellir eru einn af mikilvægustu stöðunum í íslenskri sögu. Alþingi var stofnað á Þingvöllum árið 930 og kom þar saman árlega allt fram til ársins 1798. Það var árið 999 eða 1000 sem lögsögumaðurinn Þorgeir Ljósvetningagoði lagðist undir feld og lýsti Íslendinga í kjölfarið kristna.

Staðsetning Þingvalla
Það var einnig á Þingvöllum sem Íslendingar lýstu yfir sjálfstæði þann 17. júní 1944. Þangað hafa margir íslenskir listamenn sótt innblástur sinn, til dæmis Jóhannes Kjarval.
Skammt frá Þingvallakirkju er svokallaður þjóðargrafreitur, þar sem Jónas Hallgrímsson og Einar Benediktsson eru grafnir.

Skömmu eftir árið 900 var farið að huga að þeim möguleika að stofna eitt allsherjarþing - Alþingi - á Íslandi. Nokkru fyrir árið 930 komu höfðingjar sér saman um að senda mann, Úlfljót að nafni, til Noregs. Erindi hans var að kynna sér lög og venjur sem hafa mætti að fyrirmynd í hinu nýja þjóðfélagi. Hann sneri aftur til Íslands og við hann eru kennd fyrstu lögin sem sögð voru upp á Alþingi - Úlfljótslög. Fóstbróðir Úlfljóts, Grímur geitskör, fór um Ísland til að afla fylgis við stofnun Alþingis sem og að finna hentugan þingstað.

Niðurstaðan varð sú að þingið yrði í Bláskógum og sumarið 930 komu menn saman, þar sem nú heita Þingvellir, til að taka þátt í fyrsta Alþingi Íslendinga sem markar upphaf þjóðríkis á Íslandi. Nokkrar ástæður eru taldar líklegastar fyrir vali þingstaðarins á Þingvöllum.

Í landnámi Ingólfs Arnarsonar hafði verið stofnað þing á Kjalarnesi. Ættingjar hans voru valdamiklir og talið er að áhrifa þeirra hafi gætt við staðarval Alþingis. Á þjóðveldisöld lágu Þingvellir vel við helstu leiðum og þéttbýlustu svæðum á Íslandi og því auðvelt fyrir flesta að sækja þingið.

Aðstæður á Þingvöllum þóttu einnig heppilegar fyrir þing; góðir hagar, eldiviður og vatn. Þá þótti staðurinn henta vel fyrir sjálft þinghaldið sem slíkt þar sem brekka og sléttur völlur lágu upp að hamravegg. Einnig er nefnd frásögn í Íslendingabók Ara fróða af Þóri kroppinskegg sem átti land í Bláskógum. Hann myrti þræl sinn en í refsingarskyni var allt land hans gert að allsherjareign til afnota fyrir þingið.

Þingvallavatn, til forna kallað Ölfusvatn, er stærsta náttúrulega stöðuvatn Íslands og er 83,7 km2 að flatarmáli.[1] Í Þingvallavatni eru tvær megineyjar, Sandey og Nesjaey og milli þeirra er Heiðarbæjarhólmi. Við norðanvert vatnið eru Þingvellir, suðaustan af því er Úlfljótsvatn.

Þar sem Þingvallavatn er dýpst er það 114 m. Mest af vatninu kemur beint úr uppsprettum og því er aðeins lítill hluti þess úr ám. Þó renna árnar Villingavatnsá, Ölfusvatnsá og Öxará í Þingvallavatn. Úr vatninu rennur Sogið, en það er stærsta lindá á Íslandi. Þrjár fiskategundir lifa í Þingvallavatni, en þær eru: bleikja, hornsíli og urriði.[2] Í Þingvallavatni eru fjögur afbrigði af bleikju, fleiri en fundist hafa í nokkru öðru vatni í heiminum, og allar eru þær einstakar fyrir vatnið.

Saga kirkjunnar

Þingvallakirkja er í Þingvallaprestakalli í Árnesprófastsdæmi. Talið er að kirkja hafi verið byggð á Þingvöllum skömmu eftir kristnitökuna árið 1000 og hennar er víða getið í fornritum. Ólafur konungur digri gaf við til kirkju á Þingvöllum árið 1015 og mikla klukku, sem enn er til, segir Snorri Sturluson í Heimskringu um 1230. Líklega var þetta norsk stafakirkja, sem var nefnd Þingmannakirkja, og stóð á svipuðum slóðum og núverandi kirkja. Innan kirkjugarðs stóð bændakirkja að auki. Elzti máldagi kirkju þar er frá síðari hluta 14. aldar. Þá var hún helguð Ólafi helga. Einn kunnasti klerkur, sem sat á Þingvöllum var Alexíus Pálsson, síðar síðasti ábóti í Viðeyarklaustri.

Ljósmynd Friðjón Árnason Melgerði, Lundareykjardal, Borgarfirði.

Haraldur harðráði sendi við og klukku til kirkjunnar á Þingvöllum. Þá var hún líklega endurbætt og turni bætt við hana, en hún fauk í ofviðri 1118. Síðan hefur staðið ein kirkja á Þingvöllum, helguð Ólafi helga í katólskri tíð. Kirkjan var eign bóndans á Þingvöllum fram á 15. öld. Hún var flutt upp á grunn Þingmannakirkjunnar vegna vatnsaga í kirkjugarðinum 1523. Líkt og nú voru haldnar guðsþjónustur við upphaf þings á goðaveldistímanum. Kirkja Ólafs helga eignaðist Þingvelli snemma á 15. öld og um 1570 Skjaldbreið, urriðaveiði í Öxará, silungsveiði í Ólafsdrætti og jarðirnar Syðri- eða Neðri-Brú í Grímsnesi og Kárstaði, Heiðarbæ og Stíflisdal í Þingvallasveit. Vatnskot , Skógarkot, Arnarfell og Svartagil voru hjáleigur, sem fylgdu með. Auk þess átti kirkjan tvær klukkur og margar fánýtar bækur og lausagóss, sem var virt á 80 hundruð.

Um 1500 breyttist staða kirkjunnar á Þingvöllum. Hún varð að lénsjörð prestsins á staðnum. Í Jarðabók Árna og Páls 1711 hefur kirkjan komizt yfir Bessastaði að auki. Séra Símon Beck lét reisa núverandi kirkju 1859. Nýr turn var byggður 1907 (Rögnvaldur Ólafsson), og í honum hanga þrjár klukkur, ein forn, önnur frá 1697, vígð af Jóni Vídalín, og hin þriðja er mest, „Íslandsklukkan" frá 17. júní 1944. Gert var við kirkjuna 1973 og 1983. Prédikunarstóllinn er frá 1683, skírnarfonturinn er verk Guðmanns Ólafssonar, bónda á Skálabrekku (gjöf frá Kvenfél. Þingvallahr.) og Ófeigur Jónsson, bóndi í Heiðarbæ málaði altaristöfluna 1834. Þessa töflu keypti síðan brezka listakonan Disney Leith árið 1899 og gaf hana kirkjunni sinni á Wight-eyju í Ermasundi.

Taflan kom aftur til Þingvallakirkju og var endurvígð 1974. Sama ár var turninum breytt. Árið 1896 eignaðist kirkjan altaristöflu eftir danska málarann Anker Lund. Báðar töflurnar hanga uppi í kirkjunni, sem er í ríkiseign og í umsjá Þingvalla- og sóknarnefndar. Árið 1939 var gerður þjóðargrafreitur bak við kirkjuna. Einar Benediktsson var jarðsettur þar 27. janúar 1940. Þingvallanefnd veitti heimild til að flytja jarðneskar leifar Jónasar Hallgrímssonar til Þingvalla 1946 og 16. nóvember var haldin minningarathöfn í tilefni endurjarðsetningar Jónasar.

Gamli bærinn var byggður um 1892, sá sem nú stendur var byggður 1929-1930 fyrir Alþingishátíðina og þá sem prestsetur.
Friðlýstur af forsætisráðherra að fenginni tillögu Minjastofnunar Íslands 10. nóvember 2014 með vísan til 3. mgr. 18. gr. laga nr. 80/2012 um menningarminjar. Friðlýsingin tekur til ytra borðs bæjarins.

Höfundur: Guðjón Samúelsson
Byggingarefni: Steinsteypa

Þingmálafundur haldinn á Blönduósi í barnaskólahúsinu 1925. Fund þennan höfðu boðað alþingiskjósendur á Blönduósi og boðið þingmanni kjördæmisins Guðmund Ólafsson er ekki var mættur, en alls mættu um 50 kjósendur. Fund þennan boðaði Þorsteinn kaupmaður Bjarnason á Blönduósi en fundarstjóri var Árni hreppstjóri Þorkelsson á Geitaskarði, skrifari fundarins var kosinn Jónatan Líndal bóndi á Holtastöðum. Fyrir voru tekin:

1. Fjárhagsmál
2. Skattamál
3. Ríkiseinkasala
4. Landbúnaður
5. Landhelgismál
6. Menntamál
7. Launamál
8. Innflutningshöft
9. Seðlaútgáfa
10. Stjórnarskrárbreyting

Þingeyrarsandur liggur við Húnaflóa.
Í svörtum Þingeyrasandi eru víða gróðurflesjur. Þar eru ýmsar reiðleiðir umhverfis hið forna höfuðból Þingeyrar, eina þekktustu jörð landsins. Þar var öldum saman klaustur og bókagerðarsetur.

Bærinn stendur sunnan í lágri bungu milli „Hóps og vatns“ nálægt norðurenda Hagans, snertispöl vestur frá Vatnsdalsá þar sem hún fellur í kvíslum til Húnavatns. Engjar eru í óshólmum hennar -Leirar- og austan hennar -Saurhólmi- áveita, beitiland er norður og vestur frá túni. Milli Hóps og Flóabotns er Þingeyrarsandur. Víðidalsfjall austurhlið þess milli Hólagilslækjar og Róðuskarðsár hefur um langann aldur legið til Þingeyra, var jafnan selstaða „Búfótur“ síðast 1930. Þingeyrar hafa verið í einkaeign frá 1812.
Önnur örnefni; Kornsársselsland milli Gljúfurár og Kornsár. Bjargaós.
Íbúðarhús byggt 1923 og 1939, 813 m3. Fjós fyri 24 gripi með haughúsi og mjólkurhúsi. Fjárhús yfir 360 fjár, hesthús fyrir 10 hross. Geymsluhús 120 m3.
Tún 47 ha, veiðiréttur í Húnavatni, Vatnsdalsá, Bjargós og Hópi.

Kirkja sú er nú stendur á Þingeyrum er með merkustu kirkjuhúsum landsins, byggð af Ásgeiri Einarssyni (1809-1885) alþingismanni er sat staðinn með reisn á árunum 1861-1863 og aftur frá 1867 til æviloka. Ásgeir reisti kirkjuna á árunum 1864-1877 og lagði til byggingarinnar 10.000.- af 16.000.- sem hún kostaði og sparaði ekkert til að gera hana sem veglegasta.

Kirkjan er hlaðin úr grjóti og steinarnir límdir með kalki í hleðslunni. Sverrir Runólfsson steinhöggvari sá um veggjahleðsluna og munu þeir Ásgeir saman hafa lagt á ráðin um gerð hússins. Naumast finnst steinvala í landi Þingeyra og var hleðslugrjótið allt sótt vestur í Nesbjörg handan Hópsins og dregið á sleðum með uxa fyrir, yfir ísa að vetrinum. Kirkjuhúsið er með forkirkju, turni og bogadregnum kór sem hlaðinn er út í eitt með kirkjuskipinu.

Söngloft er yfir kirkjunni framanverðri og tekur hún alls nær 150 manns í sæti. Hvelfing er bogadregin og blámáluð og á henni gylltar stjörnur sem eiga að vera um 1000 eða jafnmargar og rúðurnar í bogagluggum kirkjunnar. Veggir voru í upphafi sléttaðir að innan með kalkblöndu en 1937 voru þeir steinmúraðir og síðan málaðir hvítir. Helluþak var á kirkjunni í upphafi og lengi síðan en það skaddaðist fyrir allmörgum árum og var þá sett eirklæðning í stað þess.

Ljósmyndastofa

Theodor Finne 9.4.1874 Carl Johansgade 19 Christiania (Osló) ljósmyndari

Ljósmyndari Tannstaðabakka frá því skömmu eftir aldamótin 1900 til 1907.

Templarahús Framtíðarinnar 1907. Hús Jóns A Jónssonar 1910. Reist af IOGT Framtíðinni. Þar sem síðar reis Zophoníasarhús, Aðalgata 3. Rifið 1918

Teigarhorn er býli undir Búlandstindi í sunnanverðum Berufirði á Austfjörðum. Þar er meðal annars rekið geislasteinasafn og veðurathugunarstöð. Þann 22. júní 1939 mældist þar mesti hiti á Íslandi, 30,5 °C.
Teigarhorn var byggt af Weiwadt fjölskyldunni í kringum 1800. Húsið sem þau byggðu stendur þar enn ásamt öllum gömlu húsgögnunum. Sumir úr fjölskyldunni urðu þekkt til dæmis Nicoline Weiwadt ljósmyndari. Seinna fluttist nýtt fólk á Teigarhorn þegar aðeins einn ættarmeðlimur var eftir (gamall maður) og byggðu nýtt hús en fluttu burt nokkrum árum seinna. Teigarhorn fékk sinn fyrsta landvörð 2013-2014. Í kletti á Teigarhorni fannst stærsta eintak af skólisíti sem fundist hefur á Íslandi en að Teigarhorni eru margar fjörur þar sem mikið er af geislasteinum.

Teigarhorn við Berufjörð er friðlýst sem fólkvangur og hluti jarðarinnar er náttúruvætti, á svæðinu starfar landvörður sem vaktar svæðið og veitir allar helstu upplýsingar. Innan marka jarðarinnar er einn merkasti fundarstaður geislasteina (zeólíta) í heiminum.

Veðurathuganir hafa verið stundaðar að Teigarhorni í marga áratugi eða allt frá 1872 en þá var stöðin fyrst stödd á Djúpavogi. Fyrst voru veðurskráningarnar eftir tilfinningu þess er skráir, seinna voru settir upp mælar til veðurathuganna.
Hæsti viðurkendi mældi hiti sem mælst hefur á Íslandi mældist á Teigarhorni eða 30,5°C þó á Teigarhorn einnig hæsta óviðurkennda mælda hita 36,0°C. Fyrir þá sem vilja frekari upplýsingar um þessi met er bent á að ýta hér.
Enn eru veðurmælingar á Teigarhorni og er hægt að sjá línurit frá stöðinni hér að neðan. Þess má einnig geta að árið 2015 var settur upp af Háskólanum að Cambridge, tímabundinn jarðskjálftamælir að Teigarhorni.
Úrkomumælingar eru einnig gerðr handvirkt á Teigarhorni og hægt er að skoða niðurstöður þeirra hér.

Gamalt býli, alltaf í byggð. Byggt úr landi Tannastaða, selt sem sjálfstæð jörð 1409 og aftur 1531, þá seld Ara Jónssyni lögmanni. Bærinn stendur niður við sjó, sunnan við svonefndan Bakkalæk. Landstærð 300 ha. ræktunarskilyrði góð, landið að mestu afgirt. Sama ætt hefur búið á jörðinni síðan 1831. Íbúðarhús byggt 1955, 539 m3. Fjós fyrir 14 gripi. Fjárhús yfir 318 fjár. Hlöður 1026 m3. Votheyshlöður 75 m3. Vélageymsla 90 m3. Tún 29,63 ha.

Árið 1186 var sett nunnuklaustur í Kirkjubæ á Síðu sem síðar var nefnt Kirkjubæjarklaustur og eru örnefnin Systrastapi og Systrafoss tengd þeim tíma. Systrastapi er klettastapi vestan við Klaustur.

Skaftá rennur rétt hjá Kirkjubæ og stendur einstakur steindrangur þverhníptur upp fyrir vestan hana og er aðeins einstigi upp á hann einumegin. Efst á honum er slétt flöt lítil og tvær þúfur á flötinni, og segja menn að þær þúfur séu leiði þeirra systra og þar hafi þær brenndar verið og sé önnur þúfan sígræn, en hin grænki aldrei, en á henni vex þyrnir. Af þessu er drangurinn kallaður Systrastapi.

Sýslunefnd Austur Húnavatnssýslu varð til er Húnavatnssýslu var skipt með lögum í tvö sýslufélög og var sýsluskiptingin miðuð við Gljúfurá og framhald hennar til sjávar. Lög um skiptingu Húnavatnssýslu í tvö sýslufélög voru gefin út 22. nóvember 1907. Í fyrstu grein laganna var ákveðið að Vindhælishreppur, Engihlíðarhreppur, Bólstaðarhlíðarhreppur, Svínavatnshreppur, Torfalækjarhreppur, Sveinsstaðahreppur og Áshreppur skyldu vera í Austur Húnavatnssýslu, en Þorkelshólshreppur, Þverárhreppur, Kirkjuhvammshreppur, Torfustaðahrepparnir og Staðarhreppur í Vestur Húnavatnssýslu. Hvort sýslufélagið um sig skyldi hafa sjálfstæðan fjárhag. Í annarri greininni var kveðið á um að fyrir hvora sýslu skyldi hafa sérstaka sýslunefnd og var sýslumaður oddviti þeirra beggja. Þriðja og síðasta greinin sagði fyrir um skiptingu eigna, skulda og skuldbindinga og átti þar að fara eftir samanlagðri tölu fasteigna- og lausafjárhundraða hvors sýslufélags. Sýslunefnd Austur Húnavatnssýslu var lögð niður 1988 þegar Héraðsnefnd Austur Húnavatnssýslu tók við.

„Norrænn“ byggingarstíll"

Húsið var upprunalega byggt á árinu 1900 sem embættisbústaður Gísla Ísleifssonar sýslumanns (1897-1912). Gísli fer frá Blönduósi 1913 en selur húsið 1914 Ara Jónssyni (Arnalds)
sýslumanni, sem selur síðan húsið 1918 Pétri Péturssyni frá Gunnsteinsstöðum, en hann rak umfangsmikla verslun á Blönduósi um tveggja áratuga skeið. Pétur lést árið 1922. Komst húsið þá í eigu Einars Thorsteinssonar, verslunarstjóra, og bjó hann þar um hríð.
Árið 1943 keypti Snorri Arnfinnsson hótelhaldari húsið og hóf að reka þar hótel. Jafnframt keypti hann steyptan skúr (sem nefndur var Hljómskálinn) og Blöndu sem var verslunarhús, Thorsteinsson- verslunar.

Húsið nýtti hann fyrir gistiaðstöðu í tengslum við hótelið og var svo um áratuga skeið eða þar til það hús var rifið uppúr 1980. Áður en Snorri hætti hótelrekstri hafði hann byggt enn frekar við hótelið og hafði það náð núverandi stærð. Húsið hefur óslitið verið nýtt til hótelrekstrar frá 1943.

BYGGINGARLAG, EFNI og ÁSTAND
Húsið er byggt í „Norrænum“ byggingarstíl. Það var byggt sem einnar hæðar timburhús með portbyggðu risi á hlöðnum kjallara. Inngönguskúrar hafa verið á hvorum gafli.
Kvistur með risþaki var settur á vesturhliðina árið 1925. Var sá kvistur stækkaður 1943 og breytt í kvist með einhalla þaki. Á mynd frá 1930 má sjá steinsteyptan skúr í vestan við húsið. Skúr þessi (Hljómskálinn) var nýttur sem vörugeymsla. 1943 voru gerðar breytingar á húsinu og byggt við það í austurátt (skrifstofa og salerni). Síðar var byggt ofan á Hljómskálann og hann lengdur til suðurs. Um 1960 er síðan búið að bæta við frekari viðbyggingum og húsið þá komið í þá mynd sem það hefur í dag. Gamla húsið er þó enn uppstandandi og sker sig úr viðbyggingunum Aðalgötumegin. En upprunalegum gluggum, hefðbundnum timburhúsagluggum, hefur verið skipt út fyrir aðra gluggagerð. Upphaflega var húsið timburklætt, en síðar múrað og málað eins og steinsteyptu viðbyggingarnar. Húsið hefur því gengið í gegnum miklar breytingar, en þrátt fyrir það tekist að halda velli.

Ástand húsanna í dag er þokkalegt, en umhverfi hússins er nöturlegt /óaðlaðandi.

Saga sýslumanna
„Sýslumenn eru elstu veraldlegu embættismenn sem enn starfa á Íslandi og hafa alla tíð verið mikilvægur hluti stjórnsýslunnar“ (1)

Hér fyrir neðan verða þeir taldir upp og virðist embættið hafa byrjað með
Kolbeini Bjarnasyni (auðkýfingi) (1225-1309) og af honum tekur við Benedikt Kolbeinsson (1309-1379), höfðu þeir einhver sýsluvöld í Húnavatnsþingi 1323.
Gissur Galli Bjarnason, eigi ólíklegt að hann hafi fengið umboð yfir sýslunni hjá hirðstjóra Eiríki Sveinbjarnarsyni eftir 1323.
Benedikt Brynjólfsson og Brynjólfur ríki faðir hans, óvíst um sýsluvöld þeirra. Höfðu líklega umboð frá hirðstjóra, sem greitt var fyrir. Um aldamótin 1300-1400.
Jón Guttormsson skráveifa – 1360 drepinn í Grundardal.
Ásgeir Árnason er sýslumaður í Húnavatnssýslu 1422, óvíst hvenær hann tók við. Hætti það ár.
Guðmundur ríki Arason frá 1422.
Einar Þorleifsson varð hirðstjóri 1436 og umboðsmaður sem jafngilti sýslumanni um 1441.
Skúli Loftsson var um hríð sýslumaður, kannski í annarra umboði nálægt eða eftir 1441.
Bessi Einarsson sýslumaður eða umboðsmaður um það bil 1450.
Brandur Sigurðsson virðist hafa hálfa sýsluna 1458.
Egill Grímsson verið orðinn sýslumaður 1461.
Rafn Brandsson eldri virðist hafa hálfa sýsluna 1480
Sigurður Daðason er sýslumaður 1481 ásamt Agli Grímssyni – voru oftast tveir sýslumenn - .
Jón Sigmundsson hafði hálfa sýsluna 1494 ásamt Agli Grímssyni.
Einar Oddson sýslumaður að hálfu á móti Jóni Sigmundssyni 1495.
Ari Guðnason sýslumaður að hálfu á móti Einari Oddsyni.
Jón Einarsson orinn sýslumaður 1513 - 1516.
Teitur Þorleifsson sýslumaður 1516 – 1528.
Páll Grímsson 1536 – 1550.
Skúli Guðmmundsson um 1540 þá á móti Páli Grímssyni.
Egill Jónsson sýslumaður 1556 – 1960.
Þormóður Arason hálfur 1551 – 1554 síðan einn 1565.
Einar Þórarinsson um tíma umboðsmaður í Húnavatnssýslu.
Ormur Sturluson 1551 – 1553.
Oddur Gottskálksson 1553-1556.
Árni Gíslason 1557-1570.
Þorvaldur Björnsson í umboði Árna Gíslasonar 1568.
Sigurður Þormóðsson í umboði Þorvaldar Björnssonar 1569.
Jón Björnsson 1570-1591.
Hinrik Gerken Hansson í umboði Jóns Björnssonar 1574.
Jón lögmaður Jónsson 1578-1606.
Jón Egilsson umboðsmaður Jóns lögmanns 1593.
Jón Einarsson umboðsmaður Jóns lögmanns 1600-1607.
Páll Guðbrandsson 1607-1621.
Guðmundur Hákonarson 1621-1622 og aftur 1635-1656.
Jón Egilsson umboðsmaður Guðmundar Hákonarsonar 1640.
Jón lögmaður Sigurðsson 1622-1635.
Egill Jónsson umboðsmaður Jóns lögmanns 1622.
Þorkell Guðmundsson 1660-1662.
Björn Magnússon 1662-1670.
Guðbrandur Þorláksson 1665-1667.
Guðmundur Steindórsson 1670-1671.
Guðrandur Arngrímsson 1671-1683.
Jón eldri Sigurðsson hálfa sýsluna 1677.
Þorsteinn Benediktsson hálfa sýsluna 1678 og 1683 en alla sýsluna 1696.
Lárus Gottrup umboðsmaður 1683 svo 1695-1715, hafði sjö umboðsmenn á sínum ferli, þá Björn Hrólfsson, Jón Illugason, Sigurð Einarsson, Jón Eiríksson, Björn Þorleifsson, Sumarliða Klementsson og Þórð Björnsson.
Jóhann Lárusson Gottrup 1715-1728.
Grímur Grímsson 1727-1746 lögsagnari eða umboðsmaður.
Bjarni Halldórsson 1729-1773.
Arngrímur Jónsson 1773-1774.
Magnús Gíslason 1774-1789.
Björn Jónsson 1789-1790.
Margir af þeim hafa verið umboðsmenn Þingeyrajarða. (2)

Ísleifur Einarsson 1790-1800.
W. F. Krog danskur maður 1801-1805.
Sigurður Snorrason 1805-1813.
Björn Ólafsson lögsagnari 1813-1815.
Jón Jónsson 1815-1820.
Björn Auðunsson Blöndal 1820-1846.
Runólfur Magnús Björnsson Ólsen 1846-1847.
Arnór Árnason 1847-1859.
Kristján Kristjánsson 1860-1871.
Bjarni Einar Magnússon 1871-1876.
Eggert Gunnlaugsson Briem 1870-1877.
Lárus Þórarinn Björnsson Blöndal 1877-1894.
Benedikt Gísli Björnsson Blöndal settur sýslumaður 1876-1877 og 1894.
Jóhannes Jóhannesson 1894-1897.
Gísli Ísleifsson 1897-1912.
Guðmundur Björnsson 1904 í þrjá mánuði.
Björn Þórðarson 1912-1914.
Ari Jónssonn Arnalds 1914-1918.
Bogi Brynjólfsson 1918-1932.
Jónas Benedikt Bjarnason settur tímabundið 1919-1937.
Guðbrandur Magnússon Ísberg 1932-1960.
Jón Magnús Guðbrandsson Ísberg 1960-1994. (2. 3.)

Kjartan Þorkelsson 1994-2002.
Bjarni Stefánsson 2002-
Sýslumannsembætti Húnavatnssýslu og Skagafjarðarsýslu voru sameinuð um áramótin 2014-2015. (4)

Gamalt býli. Land nær skammt til fjalls, er vel gróið og ræktarland mikið, aðallega mýrlendi. Jarðarmat 156 þús. Útbeit er góð, Væn sneið af landinu var seld Hvammstangahreppi 1954. Nokkru síðar féll jörðin úr byggð en hús eru nú öll fallin. Gömul baðstofa var tekin niður og gefin Byggðasafninu að Reykjum þar sem hún var að mestu sett upp í sinn fyrri mynd, Jörðin hefur verið í sömu ættar í nær hálfa aðra öld. Eigandi frá því laust fyrir 1920 var Sigurður Davíðsson 13. sept. 1896 - 27. mars 1978. Bóndi og verslunarmaður? í Syðsta-Hvammi, Kirkjuhvammssókn, V-Hún. 1930. Var í Kirkjuhvammi, Kirkjuhvammssókn, Hún. 1901. Var í Jóhannshúsi, Hvammstangahr., V-Hún. 1957. Síðast bús. í Hvammstangahreppi.

Túnið fordjarfar aurskriða úr Kirkjuhvammsá, og svo engi það, sem liggur næst fyrir neðan túnið. (Jarðabók Árna Magnússonar og Páls Vídalíns, Vatnsnesshreppur 1705).

Kirkjuhvammur er fyrir ofan þorpið á Hvammstanga. Kirkjan er gömul timburkirkja byggð 1882. Stefán Jónsson smiður mun hafa smíðað kirkjuna en hann smíðaði einnig baðstofuna í Syðstahvammi. Lönd Kirkjuhvamms og Syðstahvamms liggja saman og skilur Hvammsáin þar á milli. Kirkjan er friðlýst og í umsjón Þjóðminjavarðar. Sumir gripir kirkjunnar hafa verið fluttir í kirkjun á Hvammstanga. Þó ekki sé reglulegt messuhald í kirkjunni eru oft athafnir þar sérstaklega giftingar og skírnir einnig er kirkjan oft notuð í tengslum við ýmsar hátíðir eða uppákomur á svæðinu á sumrin. Venja er að vera með guðþjónustu í Kirkjuhvammi á miðnætti á aðfangadagskvöld.

Kirkjuhvammskirkja á Hvammstangavar byggð árið 1882. Höfundar hennar voru Björn Jóhannsson og Stefán Jónsson, forsmiðir. Hún hefur verið í vörzlu Þjóðminjasafnsins síðan 1976 og var sett áfornleifaskrá 20. ágúst 1976. Árið 1990 var hún friðuð.

Kirkju er fyrst getið í máldaga árið 1318 og sennilega hefur alltaf verið um torfkirkjur þar að ræða, sem staðið hafa í kirkjugarðinum á svipuðum stað og sú sem þar stendur nú.

Kirkjuhvammskirkja er úr timbri með bindingsverki og veglegum turni, smíðuð af Birni Jóhannssyni og Stefáni Jónssyni frá Syðstahvammi sumarið 1882, en sagt er að ekkert sumar hafi komið þá á Norðurlandi og snjóað í hverri sumarviku. Kirkjan er af yngri gerð kirkna með turna á þaki. Kirkjuhvammskirkja var sóknarkirkja til ársins 1957, en það ár var ný kirkja vígð á Hvammstanga. Hrörnaði gömlu kirkjunni fljótt og stefndi í að hún yrði rifin. Velunnarar hennar lagfærðu hana lítilsháttar árið 1964 og kirkjan kom í umsjá Þjóðminjasafnsins árið 1976. Hófst umfangsmikil viðgerð á henni árið 1992. Hún var endurvígð sumarið 1997 að þeirri viðgerð lokinni.

Ræktarland mikið og gott. Beitiland er ekki víðáttu mikið en notagott. Jörðin má teljast mjög auðunnið og gott býli. Blöndubrú fremri er niður unadan bænum og vegamót skammt frá. Íbúðarhús byggt 1957, 443 m3. Fjárhús yfir 340 fjár. Fjós yfir 24 kýr og 12 geldneyti með mjólkurhúsi, kjarnfóðurgeymslu og áburðarkjallara. Hesthús yfir 18 hross, torfhús. Hlaða 600 m3. Tún 27,7 ha. Veiðiréttur í Blöndu.

Hið forna bæjarstæði var á all háum hól undir hlíðarrótum. Þaðan var hið fegursta útsýni yfir Húnaflóa. Gamli bærinn var með burstastíl með grasi grónum þekjum og féll vel inní hlýlegt umhverfi. Nú stendur bærinn miklu neðar. Landinu hallar á móti vestri og er það skjólsamt og grær snemma á vorin. Íbúðarhús byggt 1960 431 m3. Fjós yfir 16 kýr. Fjárhús yfir 250 fjár. Hlöður 815 m3. Vélageymsla 108 m3. Tún 29,3 ha. Veiðiréttur í Ytri-Laxá.

Bærinn stendur sunnan við Syðri-Eyjarlæk, niður undan Syðri-Eyjarkjöl. Ræktunarskilyrði eru ágæt, útbeit góð. Bæirnir Syðri-Ey og Eyjarkot eru í samstæðu túni. Á Syðri-Ey var fyrrum fjölbýli. Sjósókn var stunduð úr Eyjarnesi, þar voru sjóbúðir. Íbúðarhús byggt 1952, 427 m3. Fjós yfir 9 kýr. Fjárhús yfir 250 fjár. Hlöður 847 m3. Vélageymsla 172 m3. Tún 31,4 ha. æðarvarp og hrognkelsaveiðar.

Á Svínavatni var bændahlutinn stærri en kirkjunnar á jörðinni og hefur því ávallt verið bændagarður en ekki prestssetur á staðnum. Kirkjan, sem var helguð Pétri postula í kaþólskum sið, hefur verið útkirkja frá Auðkúlu svo langt sem heimildir ná.

Fram um miðja þessa öld var búið í stórum torfbæ á Svínavatni og sneru 5 stafnar vestur að vatninu. Norður af bænum var kirkjan á fyrri tíð, og í garði, en haustið 1882 var byggð ný kirkja er reist var suður og upp af bænum. Hún er timburkirkja, með turni og nokkru sönglofti, og tekur um 90 manns í sæti. Kirkjan var byggð af Friðrik Péturssyni (1820-1872) smið en sonur hans var séra Friðrik Friðriksson (1868-1961), hinn kunni æskulýðsleiðtogi í Reykjavík og átti hann heima á Svínavatni í bernsku.

Kirkjan á ýmsa góða gripi, svo sem altaristöflu frá 1904, eftir danskan málara, V.H. Vestergaard, sem var vinur séra Friðriks. Myndin sýnir Pétur postula er hann var að sökkva á vatninu við hlið Meistara síns. Er það myndefni einsdæmi hér á landi og altaristaflan þeim mun merkilegri. Þegar kirkjan var reist bjó Helgi Benediktsson (1822-1899) frá Eiðsstöðum á Svínavatni. Hefur dugnaður hans, áræði og efnahagur verið í betra lagi er hann kom upp kirkjunni í því harðæri sem þá var í landinu. Kirkjan var afhent söfnuðinum nokkru fyrir 1950.

Svínavatnshreppur (áður kallaður Svínadalshreppur) var hreppur í Austur-Húnavatnssýslu fram til ársloka 2005. Aðalatvinnuvegur er landbúnaður. Fólksfjöldi 1. desember 2004 var 116.
Hinn 1. janúar 2006 sameinaðist hann Bólstaðarhlíðarhreppi, Sveinsstaðahreppi og Torfalækjarhreppi og var hið nýja sveitarfélag kallað Húnavatnshreppur.

Svínavatnshreppur liggur vestan Blöndu og takmarkast að sunnan af Auðkúluheiði, að vestan af Svínadalsfjalli og að norðan af Torfalækjarhreppi. Meginhluti sveitarinnar eru þrír dalir. Vestast er Svínadalur og er hann þeirra mestur, þá Sléttárdalur sem er grunnur og nú aðeins byggður nyrst og austast er Blöndudalur vestan árinnar. Auk þessar dalaer byggðin vestan í Sólheimahálsi , sem áður var oft nefnd Uppásar, en það nafn er lítt notaðnú og loks Bak´´asarþar austan í hálsinum meðfram Blöndu.

Ókunnugir nefna oft alla sveitina Svínadal, en það er landfræðilega alrangt. Heimamenntelja aðeins byggðina vestan við Svínavatnsháls og Svínavatn að meðtöldum Auðkúlubæjum, Svínadal.

Á Hveravöllum á Kili sem telst innan Svínavatnshrepps er mikill jarðhiti, og þar er veðurathugunarstöð.

Enginn skóli er í sveitinni en sameiginlegur héraðskóli er á Húnavöllum.

Samkomuhús er í Stóradalsnesi, en það er gamalt og fremur lítið byggt 1936.

Tvær kirkjur eru í sveitinni, á Auðkúlu og Svínavatni

Svínavatn er önnur af þeim tveimur jörðum í Svínavatnshreppi sem getið er í Landnámu. Þar byggði Þorgils gjallandi, félagi Auðuns skökuls. Jörðin liggur við suðausturenda Svínavatns. Í vatninu er allgóð silungaveiði. Ræktunarland er mikið og gott, með ákjósanlegri legu mót suðvestri. Frá 1867 hefur jörðin verið í eign og ábúð sömu ættar, en á sjöunda áratug síðustu alda var henn skipt formlega milli systkinanna sem þar bjuggu. Félagsbú hafa þau þó rekið að mestu og hér er jörðin talin í einu lagi. Íbúðarhús byggt 1952, kjallari , hæð og portbyggt ris 744 m3. Fjós steypt 1960, fyrir 24 gripi. Fjárhús yfir 240 fjár. Gömul torfhús eru yfir 120 kindur og 15 hross. Hlöður 1040 m3. Tún 26 ha. Veiðiréttur í Svínavatni.

Svínafellsjökull er skriðjökull í Öræfajökli. Hann er kenndur við bæinn Svínafell. Árið 2007 týndust tveir þýskir fjallgöngumenn á jöklinum.

Svínafell er 711 m hátt ys, er norðanmegin við við gamla Sandveg [Skagfirðingaveg] þar sem hann liggur upp með Tröllagili og norðan við Grettishæð á Stórasandi,

Suðurmörk Grímstungu- og Haukagilsheiða eru Langjökull og síðan lína frá Krák á Sandi vestur í Bláfellstjörn, en vesturmörkin eru fram af Víðidalsfjalli um heiðmótaás og til Bláfells norðan Langjökuls og þaðan sjónhending í Hraungarðahorn, þaðan með litlum sveig í mitt Bergárvatn.

Ein af þverám Blöndu er Strangakvísl í austurjaðri Stórasands og rennur hún austan við Svínafell, en upptök hennar er nokkrum kílómetrum framar þar sem hún kemur fremur sem kvísl en lækur undan barði vestan Ölduhrauns og norðvestur af Búrfjallahala.

Landnámsmaðurinn Eyvindur auðkúla, sem nam Svínadal.
„Á þessu landi bjó varnarlaus þjóð, og þar var því hægðarleikur að ræna löndum, og kvikfé svo miklu, að nægja mundi til að reisa stórbú þegar í stað. Það var heldur ekki einleikið hvernig norrænir menn þyrptust til Íslands, en lausn þeirrar gátu er sú, að þeir hafi vitað með sannindum að þar beið víkinga auður og allsnægtir, skjótfengið herfang og þurfti lítið fyrir að hafa. Þá ríkti sá hugsunarháttur, að menn hefðu rétt til að sölsa undir sig öll heimsins gæði, ef eigendur gátu ekki varið þau. Hér á Islandi voru nóg auðæfi, en þeir sem landið byggðu, gátu ekki varið þau. Þess vegna var það mikíl frægðarför að fara til íslands og sölsa þar undir sig lönd, fólk og kvikvénað.“ Þessarra íbúa er ekki minnst á berum orðum en ef lesið er í söguna má sjá að hér hefur verið stundaður búskapur er „landnámsmenn“ námu land.
Forn örnefni geyma margskonar fróðleik og ekki sízt þau örnefni, er landnámsmenn hafa gefið, en þau er að finna i Landnámu. Þessi örnefni sýna og sanna áþreifanlega, að norrænu landnámsmennirnir hafa ekki komið hér að auðu landi og óbyggðu. Þau sýna, að þá hefir búið hér kristin þjóð. Hin mörgu örnefni, sem kennd eru við krossa og kirkjur, bæði þar og f sögunum, eru þar óljúgfróð vitni. Sagnaritarar vorir haf a ekki áttað sig á því, að geta um þessi nöfn, voru þeir að afsanna fullyrðingar sínar um autt og óbyggt land, því að landnámsmenn þeir, er komu frá Noregi, voru allir heiðnir. En örnefnin, sem þeir gáfu, sýna að hér hafa verið krossar og kirkjur.

Í Svínadal komst Ingimundur gamli yfir hundrað svína, skv Vatnsdælu.

Frá Blönduósi liggur leiðin upp að Reykjum á Reykjabraut, og svo sunnan við Svínavatn að Auðkúlu. Sauðadalur klýfur fjallsbálkinn þar fyrir sunnan eftir miðju, og eru melar og ísaldarrusl fyrir utan hann. Austan úr Reykjanybbu hefir einhvern tíma sigið niður skriða. Svínadalur er björguleg sveit, því nær eintómt graslendi, Svíndælingar eru góðir búmenn og efnamenn; jarðabætur hafa verið gjörðar þar miklar. Svínadalur fláir töluvert út að austanverðu, því þar takmarkast hann af lágum hálsi, en að vestanverðu er hátt og bratt fjall. Í dalnum eru margir smáhólar af ísaldargrjóti, en mýrar og graslendi ofan á; Svínadalsá, sem eftir dalnum rennur, er fremur vatnslitil.
Ferðalýsing 1896

1703 bjuggu 212 íbúar í Svínadalshrepp

Svínadalsfjall är ett berg i republiken Island. Det ligger i regionen Norðurland vestra, 170 km nordost om huvudstaden Reykjavík. Toppen på Svínadalsfjall är 973 meter över havet,eller 550 meter över den omgivande terrängen. Bredden vid basen är 10,7 km.

Trakten runt Svínadalsfjall är nära nog obefolkad, med mindre än två invånare per kvadratkilometer. Det finns inga samhällen i närheten. Trakten runt Svínadalsfjall består i huvudsak av gräsmarker.

Bærinn stendur á vestanverðum Sviðningsrinda. Rindurinn er gamall sjávarkambur, nokkuð gróinn og nær frá Laxá í Nesjum langleið suður að Ytri-Björgum. Á Sviðningi er fremur landþröngt, þar er reki til hlunninda.
Íbúð úr blönduðu efni 150 m3. Fjós úr asbesti byggt 1950 yfir 5 gripi. Fjárhús með kjallara byggt 1935 úr torfi og grjóti yfir 120 fjár. Hlaða úr blönduðu efni 160 m3. Geymsla gerð 1955, 132 m3 úr asbesti. Votheysgeymsla 32 m3.
Tún 19 ha. Reki.

Svíagígur er í Grímsfjalli á Vatnajökli, 120 metra djúpur, 7.5 km langur og 5 km breiður og 37.5 km2 að ummáli, norður af Skeiðárjökli og um 20 km norðaustur af Búrfelli. Nú er þar Svíahnjúkar eystri og vestri rúmir 1700 metrar á hæð.
Sviagígur fannst 1919 af sænsku jarðfræðingunum Hakon Wadell and Erik Ygberg. Suðurhlið gígsins er lóðrétt standberg, bæði jökulberg, mógrjót og hraungrýti. 1. september mældum við gíginn og gerðum kort af honum og rannsökuðum hann að austanverðu. Heitt stöðuvatn er í gígnum og fellur skriðjökull 120 feta hár ofan í það og bráðnar jafnharðan. Vatnið er djúpt í miðjunni og voru þar ísjakar á floti. Vatnið er heitast að sunnanverðu, en skriðjökullinu fellur ofan í það að norðanverðu. Gígurinn er inni á hájöklinum í norð-norðaustur af Skeiðarárjökli.

Efri-Svertingsstaðir, sem nú eru sérstakt býli, voru áður Svertingsstaðasel og hétu Hakastaðir.
Selkeldan fellur sunnan og austan við gamla túngarðinn kringum Svertingsstaðaselið. Selsrústir held ég séu ekki sjáanlegar nú og ekki veit ég heldur nákvæmlega hvar selið var, en tel líklegt að það hafi verið þar sem útihús standa nú, eða hafa staðið, eða á sama grunni og bæjarhúsin á Efri-Svertingsstöðum eru byggð á.

Aðfararnótt 30.12.1882; Bærinn Svertingsstaðir í Miðfirði er sagt að hafi brunniö til kaldra kola. Mönnum öllum varð bjargað, en nokkuð af skepnum btann inni.

"Jeg get ekki skilið svo við æskustöðvar mínar í Miðfirði, að jeg ekki minnist hjer á tvö forn eyðibýli, er voru í Svertingsstaðalandi. Þau hjetu á Hakastöðum og Hankastöðum. Á Hankastöðum voru beitarhús þegar jeg var í æsku; var þó í daglegu tali kallað »uppi á selinu«, því að áður fyr var þar höfð selstöð. Þar var stórt og fallegt tún, sljettir hólar. Varið var það og slegið árlega að miklu leyti; sáust þar fornar túngarðsleifar. Fornar rústir voru þar ekki; mun selið og svo fjárhúsin hafa verið bygð ofan í þær. Hakastaðir voru vestar
og fjær uppi á hálsinum, á hól einum. Var þar minna túnstæði. Sást þar líka fyrir túngarðsleifum og húsarústum uppi á hólnum, sem allur var grasi gróinn.
Þessum fornbýlum, ásamt Svertingsstöðum, fylgdi sú munnmælasaga, að þeir hefðu allir þrír verið bræður: Haki, Hanki og Svertingur, verið landnámsmenn og búið á þessum stöðum, eins og bæjanöfnin benda til. Mætti geta þess til, að þeir hafi verið skipverjar Skinna-Bjarnar og hann hafi gefið þeim land þar út frá sjer, fyrir ofan Svertingsstaðaá og vestur á hálsinn (Hrútafjarðarháls). Hins sama get jeg til um Stein, er bygt hefur Steinsstaði hjá Hofi. Eftir öllum þessum fornu eyðibýlum man jeg glögt, því að jeg hafði
þá — þótt ungur væri — eins konar ánægju af að skoða þau. En nú eru liðnir 50 vetur síðan jeg fluttist frá Svertingsstöðum; en þá var jeg 15 vetra.
Stykkishólmi, á síðasta vetrardag 1926. Jósafat S. Hjaltalin. "

Fornt býli og þingstaður sveitarinnar öldum saman. Bærinn stendur norðan þjóðvegar við norðurjaðar Vatnsdalshóla spölkorn vestur frá Vatnsdalsá. Tún aðallega í norður frá bænum, en engi austar við ána, nú að nokkruleiti ræktað. Beitiland allstórt til vesturs. Mýrlendi og ásar svo og norðurhluti Hólanna allt til Skriðuvaðs. Landið er fjölgrösugt, ræktunarskilyrði góð. Jörðin var fyrr klausturjörð, síðar bændaeign, nú ættarjörð frá 1844. Íbúðarhús byggt 1929, 612 m3. Fjós fyrir 14 gripi og mjólkurhús. Fjárhús yfir 500 fjár. Hlöður 768 m3. Vothey 520 m3. Geymsla 90 m3. Tún 46 ha. Veiðiréttur í Vatnsdalsá.

Sveinsstaðahreppur var hreppur í Austur-Húnavatnssýslu fram til ársloka 2005. Hreppurinn var kenndur við Sveinsstaði í utanverðum Vatnsdal. Fólksfjöldi 1. desember 2005 var 92.

20. nóvember 2004 samþykktu íbúar sveitarfélagsins sameiningu við Bólstaðarhlíðarhrepp, Svínavatnshrepps og Torfalækjarhrepp og gekk hún í gildi 1. janúar 2006. Nýja sveitarfélagið hlaut nafnið Húnavatnshreppur í fyrstu kosningunum í sameinuðu sveitarfélagi 10. desember 2005.

Svartifoss er foss í Skaftafelli í Vatnajökulsþjóðgarði. Svartifoss er einn af frægustu fossum landsins, sökum fagurrar umgerðar úr óvenju reglulegum, gildum basaltstuðlum. Stuðlarnir mynduðust fyrir um 300.000 árum, þegar hraun rann niður Skaftafellsheiði og fyllti gamlan árfarveg. Við hæga kólnun dróst bergið saman og klofnaði þá í stuðla sem standa lóðréttir á kólnunarflötinn.

Stuðlabergsmyndunin umhverfis fossinn var Guðjóni Samúelssyni innblástur við hönnun á mörgum byggingum m.a. loftsins í sal Þjóðleikhússins, ytri ásýnd Hallgrímskirkju og Akureyrarkirkju.

Svartárdalur er dalur í Austur-Húnavatnssýslu og er hann austastur húnvetnsku dalanna, ásamt Laxárdal fremri, sem liggur norður af honum. Dalurinn er fremur grunnur en þröngur og þar er undirlendi lítið. Hann er veðursæll og grösugur og þar eru allnokkrir bæir.

Dalurinn dregur nafn af Svartá, sem rennur eftir honum. Nyrst í dalnum sveigir áin til vesturs og rennur í Blöndu gegnum skarð sem liggur milli Langadalsfjalls að norðan og Tunguhnjúks, sunnan við skarðið, en hann er nyrst á fremur lágum hálsi sem liggur milli Svartárdals og Blöndudals. Skarðið er nú oft talið norðurendi Svartárdals en hét áður Ævarsskarð og er sagt kennt við Ævar gamla Ketilsson landnámsmann. Þar er bærinn Bólstaðarhlíð, sem ýmist hefur verið talinn til Svartárdals eða Langadals. Þjóðvegur 1 liggur um skarðið og síðan um Bólstaðarhlíðarbrekku og upp á Vatnsskarð. Sést vel inn eftir dalnum af veginum.

Svartárdalur er um 25 km langur. Fremst (syðst) í dalnum er bærinn Stafn og þar er Stafnsrétt, ein þekktasta skilarétt landsins. Skammt þar fyrir framan klofnar Svartárdalur í tvo dali. Annar liggur til suðausturs, er nokkuð djúpur og svo þröngur að hann kallast Stafnsgil og endar í gljúfrum sem ná fram undir Buga. Svartá kemur upp í Bugum og rennur um Stafnsgil og liðast síðan um Svartárdal þar til hún fellur í Blöndu.

Hinn dalurinn, Fossárdalur eða Fossadalur, sem er í raun beint framhald af Svartárdal þótt nafnið breytist, gengur til suðsuðvesturs inn í Eyvindarstaðaheiði og endar í Fossadalsdrögum. Hann er einnig djúpur og þröngur, þó ekki eins og Stafnsgil. Á milli dalanna kallast Háutungur. Neðst í dalnum vestanverðum er einn bær, Fossar. Bærinn á Fossum er í 320 m hæð yfir sjávarmáli og í um 60 kílómetra fjarlægð frá Blönduósi. Enn framar er eyðibýli, Kóngsgarður, sem var í byggð fram undir lok 19. aldar.

Kirkja er á Bergsstöðum í Svartárdal og þar var áður prestssetur en það fluttist svo að Æsustöðum í Langadal eftir að Gunnar Árnason varð þar prestur 1925. Síðar var reist prestsetur að Bólstað sunnan við Húnaver, í landi Botnastaða.

Svalbarðseyri er þorp á Svalbarðsströnd við austanverðan Eyjafjörð í landi hins forna höfuðbóls Svalbarðs.
Svalbarðsströnd er blómlegt landbúnaðarhérað og á Svalbarseyri er löng hefð fyrir öflugri þjónustu og starfsemi tengdri landbúnaði. Þar er einnig höfn fyrir smábáta.
Íbúar þar voru 246 þann 1. janúar 2012. Á Svalbarðseyri er grunnskóli sem nefnist Valsárskóli, leikskóli, sundlaug, kjötvinnsla Kjarnafæðis og ýmis þjónusta.
Ferðaþjónusta hefur verið í örum vexti á svæðinu og er iðnaður og þjónustustarfsemi nú höfuðatvinnuvegurinn.

Svalbarð 1938. Við Árbakkann. Ömmukaffi.

Surtshellir er kunnasti hellir á Íslandi, 1310 m langur. Hæð til lofts í aðalhellinum er 8-10 m en í vesturenda hans aðeins 2-4 m.
Mjög seinfarið er um hellinn því í botni hans er víða stórgrýtt urð, sem fallið hefur úr þakinu.
Margar sagnir eru til um mannvistir í Surtshelli en flestar eru þjóðsagnakenndar. Hellirinn var þekktur snemma á söguöld og virtust menn þá trúa því að þar byggi jötunn sem héti Surtur.
Innsti hluti hellisins er oft kallaður Íshellir því í honum mynduðust ísstrýtur. Íshellir er í senn greiðfærasti og fegursti hluti hellisins. Beinahellir er afhelllir út frá fremsta hluta Surtshellis. Hann dregur nafn sitt af beinahrúgu sem fannst þar.

Surtur er eldjötunn í norrænni goðafræði. Hann kemur úr Múspellsheimi og í Ragnarökum ríður hann um jörðina ásamt Múspellssonum og brennir jörðina með glóandi sverði. Þegar þeir ríða yfir Bifröst, brúna sem tengir Miðgarð og Ásgarð, brotnar hún; svo verður Surtur Frey að bana.

Þekktustu örnefni á Íslandi í höfuðið á Surti eru hraunhellirinn Surtshellir, lengsti hellir landsins, og Surtsey, eyja skammt frá Vestmannaeyjum sem varð til í eldgosi á árunum 1963-1967.

Surtsey er syðsta eyjan í Vestmannaeyjaklasanum, en miðpunktur hennar er 63°18'N, 20°36'V. Hún er jafnframt sú eina þeirra sem hefur myndast á sögulegum tíma, eða í mesta neðansjávareldgosi á sögulegum tíma. Menn urðu gossins varir klukkan 7:15 að morgni þess 14. nóvember 1963, þegar það braust upp úr yfirborði sjávar skammt frá fiskibátnum Ísleifi II frá Vestmannaeyjum. Skipverjar mældu sjávarhita í hálfrar mílu (rúmlega 900m) fjarlægð og reyndist hitastigið vera nálægt 10 °C. Gosið magnaðist hratt og varð hár gosmökkur. Næsta morgun sást í gosmekkinum að eyja hafði myndast. Er því ljóst að gosið hefur hafist einhverjum dögum áður en þess varð vart. Þann 12. nóvember fannst brennisteinslykt í lofti í suðvestanátt í Vík í Mýrdal, en engra jarðhræringa hafði orðið vart dagana fyrir uppkomu gossins. Gosið stóð fram til 5. júní 1967 eða í um það bil þrjú og hálft ár. Síðan hefur flatarmál eyjunnar minnkað úr 2,7 km2 í 1,4 km2 sökum rofs sjávar og vinda.[1] Eyjan er um 20 km suðvestur af Heimaey, eða um 30 km suðvestur af Landeyjasandi á meginlandi Íslands.

Sunnuhvoll. Byggt 1907 af Þórarni Bjarnasyni. Melshús 1907. Nefnist Þórarinshús 1910.

Bærinn Kot eða Torfustaðakot síðar Sunnuhlíð, stendur á allháu melbarði við Vatnsdalsá vestan undir Múlanum sunnarlega. Undirlendi er frekar lítið og þröngt til ræktunnar. Veðursæld er mikil. Sjaldan mun taka fyrir haga í brekkunum og nýtur þar sólbráðar. Jörðin er lítil, en flestum hefur búnast þar vel. Þarna er dalurinn orðinn mjög þröngur, enda sér ekki til sólar á bænum 14 vikur á ári. Úti á Eyrunum voru Smiðsstaðir, en Torfastaðir sunnan til í landinu. Íbúðarhús byggt 1950, 350 m3. Fjós fyrir 10 gripi. Fjárhús yfir 350 fjár. Hlöður 610 m3. Haughús 88 m3. Geymslur 141 m3. Tún 17,8 ha. Veiðiréttur í Vatnsdalsá.

Árið 1969 var byggð sundlaug úr trefjaplasti bak við það skólahús. Notaðir voru búningsklefar leikfimihússins. Sundlaugin er hituð með olíu, og þar hafa síðan verið haldin sundnámskeið á hverju vori og laugin verið opin nokkra mánuði á ári hverju.

Jónshús 1901 - Systrabær (1909) - Sumarliðabær 1919 -Vinaminni. Suðaustur af Ólafshúsi.
26.4.1909 er gerður lóðarsamningur við Herdísi og Ástu um 3750 ferálna lóð [1440 m2]sem er afgirt með skurðum.

Súluvellir Ytri er gamalt býli og bændaeign um langan aldur. Jörðin er víðlend og grasgefin og eru þar góð skilyrði til ræktunar, mest mýrlendi. Útbeit er allgóð og sumarhagar ágætir. Má getaþess að áður fyrr höfðu Súluvellir beitarrétt í Grenshlíð sem er í Tjarnarlandi ofan Þórsár, gegn því að Tjarnarklerkar hefðu útræði frá Súluvöllum. Íbúðarhús byggt 1940 og stækkað 1967. Fjós fyrir 8 gripi. Fjárhús yfir 220 fjár. Tún 15.4 ha. Selveiði og reki,

Um Syðri Súluvelli gildir það sama og sagt var að ofan enda var þetta ein jörð áður dyrr. En þess má geta að niður undan bænum er svonefnd Lambhúsvík, þar er löggilt höfn. Þar voru um skeið settar á land pöntunarvörur bænd og afgreiddar úr fjörunni. Íbúðarhús Steinsteypt hús og kjallari. Fjárhús yfir 160 fjár. Hlöður 640 m3. Tún 7,9 ha. Selveiði og reki.

Suðurjökull í Langjökli. Gekk áður fram úr Langjökli
Milli þeirra er Skriðufell og farm af þeim Hvítárvatn 70-80 metra djúpt
Norðurjökull gengur fram úr Langjökli, Báðir þessir jöklar gengu fram í Hvítárvatn á Litlu Ísöld og röskuðu setfyllunni í vatninu að hluta

Suðureyri er sjávarþorp við Súgandafjörð á Vestjörðum, nyrsta fjörðinn af svoköllum Vesturfjörðum. Suðureyri er einn af mörgum stöðum á Vestfjörðum þar sem þéttbýli myndaðist í kringum verslun og útgerð á seinni hluta 19. aldar og í byrjun 20. aldar.

Suðureyri varð löggiltur verslunarstaður árið 1899 en um aldamótin 1900 voru aðeins tvö íbúarhús á eyrinni. Fyrsti vélbáturinn var keyptur til Suðureyrar árið 1906 og árið 1911 voru íbúar orðnir um 200 talsins. Um árabil voru íbúar Suðureyrar á milli 400-500 talsins en staðurinn hefur, eins og Vestfirðir almennt, orðið fyrir mikilli fólksfækkun síðustu tvo til þrjá áratugina og árið 2015 voru íbúar Suðureyrar 278. Árið 1996 sameinaðist Suðureyri fimm öðrum sveitarfélögum á norðanverðum Vestfjörðum undir nafni Ísafjarðarbæjar.

Stykkishólmur er bær og sveitarfélag við Breiðafjörð á norðanverðu Snæfellsnesi. Stykkishólmur er stærsti þéttbýliskjarninn á Snæfellsnesi. Bæjarbúar í Stykkishólmi eru í daglegu tali nefndir Hólmarar. Sjávarútvegur hefur verið einn helsti atvinnuvegurinn á Stykkishólmmi og skelveiðar þá sérstaklega en meira er orðið um ferðaþjónustu og annan þjónustuiðnað.
Höfn er mjög góð frá náttúrunnar hendi í Stykkishólmi og fyrir utan innsiglinguna ver þverhnýpt Súgandisey hana ágangi. Stórskipabryggja var byggð út í Stykkið, hólma þann sem kaupstaðurinn ber nafn af árið 1907. Frá Stykkishólmi gengur Breiðafjarðarferjan Baldur yfir Breiðafjörðinn að Brjánslæk á sunnanverðum Vestfjörðum. Margvíslegar hafnarbætur hafa átt sér stað síðan og var dráttarbraut fyrir allt að 100 lesta báta byggð í Stykkishólmi árið 1941 og svo önnur fyrir 400 lesta báta á árunum 1963-1967.
Stykkishólmur er yst á Þórsnesi og norðan við Nesvog.

Sturluhóll, Nýbýli reist úr landi Efri-Mýra 1961 Til þes féll 1/3 lands og landsnytja, Beitarland óskipt, bæði víðlent og að mestu gróið. Land mun vandþurrkað. Íbúðarhús byggt 1961-1963 og viðbygging 1968 434 m3. Alifuglahús. Votheysgeymsla 88 m3. Tún 15,8 ha. Veiði í Ytri-Laxá.

Kjalhraun kom upp úr Strýtum

Ströngukvíslarskáli við Ströngukvísl á Eyvindarstaðaheiði var torfskáli 1953, en var færður til og gerður upp af Landsvirkjun 1988 vegna samninga varðandi gerð Blöndulóns. Gamli skálinn hefði lent undir vatnsborðinu. (Sigurjón Guðmundsson frá Fossum Svartárdal)

Einn virkasti goshver á Geysissvæðinu í Haukadal.

Hitastig á yfirborði Strokks er mjög breytilegt og skiptir þá vindur og hitastig umhverfisins miklu. Á 1 m dýpi er hitastig um 90-95°C og hitnar hverinn niður pípuna. Við mælingu í Strokki 9. júní 2000 var unnt að mæla niður á 23 m dýpi. Þegar vatnið í hvernum kólnar verður það eðlisþyngra og sekkur, við þetta myndast iðustraumar efst í hvernum. Hiti hækkar þó stöðugt niður rás hversins og er um 112°C á 10 m dýpi og við botn á 23 m dýpi er hitastig vatnsins um 130°C. Innrennsli er í botn hversins og streymir vatnið upp hann, köld æð kemur inn á um 13 m dýpi og kólnar vatnið þar um 10°C.

Suða er ofarlega í hvernum sem má sjá rétt fyrir gos þegar stór loftbóla myndast við yfirborð og síðan má stundum sjá vatnsgos fara upp í gegnum þessa loftbólu. Gosið verður þegar vatn rétt neðan við loftbóluna hvellsýður við sífellt innstreymi heitara vatns rétt við suðumark og þrýstilétti. Ef suða myndaðist neðar í pípunni yrði gosið kraftmeira og það myndi breytast í gufugos eins og gerist í Geysi. Það gerist ekki í Strokki heldur fyllist hann fljótt á ný, Geysir getur hins vegar verið um 12 tíma að fyllast af vatni eftir gos (sem er þó breytilegt).

Meðalrennsli í Strokki er, eins og annað á svæðinu, ansi breytilegt en var til dæmis um 2 l/s (lítrar á sekúndu) fyrir jarðskjálftana 17. júní árið 2000 en jókst þá í um 2,6 l/s. Rennsli frá goshverum er erfitt að mæla þar sem talsvert af vatni tapast sem gufa auk þess vatns sem fellur í kring um hverinn og hverfur í jörð. Það vatnsmagn sem kemur upp í gosum er einnig mismikið, fer eftir veðri og sennilega stöðu grunnvatns sem er breytilegt eftir árstímum.

Mæling á vatnsmagni í tveimur gosum frá Strokki 8. júní árið 2000 var um 270 lítrar (það er meðaltal tveggja gosa) en auk þess tapast eitthvað í gufu. Heildarvatnsmagnið var sennilega 300-350 lítrar. Þann 3. júlí sama ár mældist vatnsmagn í gosi um 425 l (meðaltal af tveimur gosum), en sennilega var heildarvatnsmagn í gosi milli 450-500 l (hálfur rúmmetri), þegar gufa og það sem sígur í jörð er tekið með. Þessar tölur gefa stærðargráðu þess vatns sem kemur upp í gosum, en gosin eru mishá, mislöng og koma misþétt þannig að erfitt getur verið að gefa upp nákvæma tölu.