Corporate body

Hóladómkirkja og Hólar í Hjaltadal

(1930)

Hólar í Hjaltadal eru bær, kirkjustaður og skólasetur í Hjaltadal í Skagafjarðarsýslu. Þar var settur biskupsstóll árið 1106 þegar Norðlendingar kröfðust þess að fá sinn eigin biskup til mótvægis við biskupinn í Skálholti. Fyrsti biskup á Hólum var Jón Ögmundsson.
Hólar voru í raun höfuðstaður og helsta menningarsetur Norðurlands frá því í upphafi tólftu aldar til upphafs nítjándu aldar og frá fornu fari hafa Norðlendingar og þó einkum Skagfirðingar talað um að fara „heim að Hólum“. Biskupsstóllinn átti geysimiklar eignir og um siðaskipti var um fjórðungur af öllum jörðum í Norðlendingafjórðungi í eigu stólsins. Á Hólum var löngum rekinn skóli, þó líklega ekki óslitið nema frá því um siðaskipti, og prentsmiðja var starfrækt þar lengi. Aðalhöfn fyrir Hóla fram að siðaskiptum var Kolbeinsárós (Kolkuós). Þar komu að landi þau skip sem biskupsstóllinn átti í förum á miðöldum.

Hólabiskupar voru 23 í kaþólskum sið og 13 í lútherskum sið. Margir biskupanna á 14. og 15. öld voru þó erlendir og stóðu stutt við á Hólum eða komu jafnvel aldrei til landsins en dvöldust erlendis og létu fulltrúa sína sinna málefnum biskupsdæmisins. Af atkvæðamestu biskupum í kaþólskum sið má auk Jóns Ögmundssonar nefna Guðmund góða Arason (biskup 1203-1237), Norðmanninn Auðun rauða Þorbergsson (biskup 1313-1322), sem meðal annars reisti Auðunarstofu hina fyrri, og Jón Arason (1524-1550), síðasta biskup á Hólum í kaþólskum sið.

Fyrsti lúterski biskupinn á Hólum var Ólafur Hjaltason en atkvæðamestur lútherskra biskupa þar var Guðbrandur Þorláksson, sem sat staðinn í meira en hálfa öld, eða frá 1571 til 1627 og lét meðal annars þýða og prenta biblíuna sem við hann er kennd og kölluð Guðbrandsbiblía. Gísli Magnússon (biskup 1755-1779) lét reisa steinkirkjuna sem enn stendur á Hólum. Síðasti biskup á Hólum var Sigurður Stefánsson (biskup 1789-1798) en eftir lát hans voru biskupsdæmin tvö sameinuð og Hólastóll lagður niður en skólinn fluttur suður og sameinaður Hólavallarskóla. Eftir að biskupsstóllinn var lagður af og eignir hans seldar voru Hólar prestssetur til 1868 en þá var prestssetrið flutt í Viðvík. Hólar urðu aftur prestssetur 1952 og frá Hólum hefur þar verið vigslubiskupssetur.
Skagafjarðarsýsla keypti jörðina 1881 og árið eftir var bændaskóli stofnaður á Hólum, Frá 2003 hefur nám þar verið á háskólastigi og kallast skólinn nú Háskólinn á Hólum. Ýmsar stofnanir eru einnig á Hólum, þar á meðal Sögusetur íslenska hestsins, Guðbrandsstofnun, sem er rannsókna- og fræðastofnun í tengslum við skólann, og fiskeldisstöðin Hólalax. Á Hólum er grunnskóli og leikskóli. Þar er umfangsmikil ferðaþjónusta og á sumrin er rekið þar gistihús og veitingahús. Þar er einnig sundlaug.

Auðunarstofa eða Timburstofan var reist á Hólum á árunum 1316 til 1317 og stóð í tæp 500 ár eða uns hún var rifin árið 1810. Auðunn rauði Þorbergsson, biskup á Hólum, hafði með sér viði í timburstofuna, þegar hann kom til Íslands 1315. Viðirnir voru dregnir að vetrarlagi frá Seleyri í Borgarfirði, yfir Stórasand, til Hóla, þar sem timburstofan var reist.

Timburstofan var hluti af staðarhúsunum á Hólum, stóð fast sunnan við kirkjugarðinn. Hún var tvískipt, annars vegar bjálkahús eða stokkahús, þ.e. hin eiginlega timburstofa, og hins vegar stafverkshús sem var sambyggt timburstofunni. Stafverkshúsið var á tveimur hæðum, var neðri hæðin stundum kölluð Anddyr eða Forstofa, og sú efri Studium eða Studiumloft. Hugsanlegt er að svalagangur hafi í öndverðu verið meðfram Timburstofunni. Nafnið Auðunarstofa kemur fyrst fyrir í Árbókum Espólíns, þegar sagt er frá niðurrifi stofunnar árið 1810.

Árið 1995 orðaði Bolli Gústavsson vígslubiskup þá hugmynd í Hólanefnd að láta endurgera Auðunarstofu á Hólum. Tókst með samvinnu íslenskra og norskra aðila að koma því í kring, og var Auðunarstofa hin nýja fullfrágengin sumarið 2002. Húsið er allnákvæm endurgerð stofunnar fornu, að öðru leyti en því að stafverkshlutinn er nokkru stærri, til þess að auka notagildi hússins.

Skagafjörður; Hjaltadalur;

Biskupar í kaþólskum sið

1106 – 1121: Jón Ögmundarson
1122 – 1145: Ketill Þorsteinsson
1147 – 1162: Björn Gilsson
1163 – 1201: Brandur Sæmundsson
1203 – 1237: Guðmundur góði Arason
1238 – 1247: Bótólfur (norskur)
1247 – 1260: Heinrekur Kársson (norskur)
1263 – 1264: Brandur Jónsson
1267 – 1313: Jörundur Þorsteinsson
1313 – 1322: Auðunn rauði (norskur)
1324 – 1331: Lárentíus Kálfsson
1332 – 1341: Egill Eyjólfsson
1342 – 1356: Ormur Ásláksson (norskur)
1358 – 1390: Jón skalli Eiríksson (norskur)
1391 – 1411: Pétur Nikulásson (danskur)
1411 – 1423: Jón Tófason eða Jón Henriksson (sænskur)
1425 – 1435: Jón Vilhjálmsson Craxton (enskur)
1435 – 1440: Jón Bloxwich (enskur)
1441 – 1441: Robert Wodborn (enskur)
1442 – 1457: Gottskálk Keniksson (norskur)
1458 – 1495: Ólafur Rögnvaldsson (norskur)
1496 – 1520: Gottskálk grimmi Nikulásson (norskur)
1524 – 1550: Jón Arason

Biskupar í lútherskum sið

1571 – 1627: Guðbrandur Þorláksson
1628 – 1656: Þorlákur Skúlason
1657 – 1684: Gísli Þorláksson
1684 – 1690: Jón Vigfússon
1692 – 1696: Einar Þorsteinsson
1697 – 1710: Björn Þorleifsson
1711 – 1739: Steinn Jónsson
1741 – 1745: Ludvig Harboe (danskur)
1746 – 1752: Halldór Brynjólfsson
1755 – 1779: Gísli Magnússon
1780 – 1781: Jón Teitsson
1784 – 1787: Árni Þórarinsson
1789 – 1798: Sigurður Stefánsson

Vígslubiskupar

1909 – 1927: Geir Sæmundsson á Akureyri.
1928 – 1937: Hálfdán Guðjónsson á Sauðárkróki.
1937 – 1959: Friðrik J. Rafnar á Akureyri.
1959 – 1969: Sigurður Stefánsson á Möðruvöllum í Hörgárdal.
1969 – 1981: Pétur Sigurgeirsson á Akureyri.
1982 – 1991: Sigurður Guðmundsson á Grenjaðarstað, og á Hólum frá 1986.
1991 – 2002: Bolli Gústavsson á Hólum.
2003 – 2012: Jón Aðalsteinn Baldvinsson á Hólum.
2012 – Solveig Lára Guðmundsdóttir á Hólum.

IS HAH-Kir

Final

Full

GPJ 18.2.2019

• Icelandic

https://is.wikipedia.org/wiki/H%C3%B3lar_%C3%AD_Hjaltadal https://is.wikipedia.org/wiki/Au%C3%B0unarstofa