Hans Kristján Bessason f. 15.9.1868 - 1942. Bóndi á Grund [Klauf] , Engihlíðarhr., Hún. Var á Ökrum, Barðssókn, Skag. 1880. Bóndi á Grund 1901. Fór þaðan til Vesturheims 1904. Landnemi í Geysisbygð.

Hansína Guðrún Guðjónsdóttir 3. nóv. 1887 - 29. maí 1966. Minnigarði 1920. Húsfreyja og ljósmóðir á Kotnúpi, Núpssókn, V-Ís. 1930. Síðast bús. í Reykjavík.

Haraldur Bjarnþór Sverrisson 11. nóv. 1967. Æsustöðum. verkamaður í Reykjavík.

Jóhann Georg Jóhannsson Möller 15. apríl 1883 - 18. desember 1926. Kaupmaður á Hvammstanga, síðar verslunarstjóri Möllershúsi á Sauðárkróki.

Haraldur Heiðbjartur Björnsson 27. júlí 1891 - 9. desember 1967 Leikari í Reykjavík 1930 og 1945. Síðast bús. í Reykjavík.
Haraldur Björnsson var fæddur 27. júlí 1891 á Veðramóti í Skagafirði, sonur merkishjónanna Þorbjargar Stefánsdóttur (systur Stefáns skólameistara) og Björns Jónssonar bónda og hreppstjóra Skarðshrepps. Hann lauk gagnfræðaprófi á Akureyri 1911, en fór um haustið til Reykjavíkur og settist í Kennaraskólann þar sem hann stundaði nám næstu tvo vetur, en vann nyrðra sumarmánuðina. Að loknu kennaraprófi 1913 fór hann til æskustöðvanna í Skagafirði og gerðiist farkennari, en veturinn 1914-1915 var hann einkakennari hjá tveimur kaupmannsfjölskyldum á Akureyri. Þann vetur lék hann í fyrsta sinn á sviði og kom fram í hlutverki Jacks í „Frænku Charleys", og var það jafnframt frumraun Soffíu GuðlaugsdóUur á leiksviði. Þar með var lífsstefna Haralds mörkuð, þó hann legði að vísu ekki útá þá braut strax.

Haraldur lést aðfaranótt 9.12. 1967 eftir að hafa farið á kostum á sviði sem Jón bóndi í Fjalla-Eyvindi kvöldið áður.

Hrafnabjörg er fremsta jörðin í Svínadal austanverðum og hefur jafnan verið talin ágæt beitarjörð. Jörðin fór í eyði 1936 en eftir 1960 var hafin endurbygging jarðarinnar og þá sem hálflend. Föst búseta hefur verið þar síðan 1969. Íbúðarhús byggt 1967, 372 m3. Fjárhús með grindum í gólfi yfir 200 fjár önnur yfir 450 fjár. Geymsluhús 39m3. Hlöður 1300 m3. Tún 24,5 ha. Veiðiréttur í Svínadalsá.

Valgerður Guðmundsdóttir f. 18. desember 1945. Var á Grund, Svínavatnshreppi, A-Hún. 1957.

Sveinn Helgi Guðmundsson f. 17. janúar 1956. Var á Grund, Svínavatnshreppi, A-Hún. 1957, búsettur í Noregi,

Sigrún Guðmundsdóttir f. 18. september 1947. Var á Grund, Svínavatnshreppi, A-Hún. 1957.

Frímann Lúðvíksson 28. apríl 1941

Marie (Maren) Andersen 1836 ekkja Gryneersgade 9 Osló 1900. fædd í Kristjaníu

Fossinn Glanni er í Norðurá skammt frá Bifröst og segja sögur að hann sé dvalarstaður álfa og dverga. Paradísarlaut er skammt frá fossinum.

Örnefnið Glanni er að minnsta kosti á tveimur stöðum á Vesturlandi, annars vegar foss í Norðurá í Mýrasýslu, suður undan Hreðavatni. Hann hét áður Glennrar (máldagi 1306) eða Glennunarfoss (1397) (Íslenskt fornbréfasafn IV:122; Glunnrarfoss í nafnaskrá). Í sóknarlýsingu eftir sr. Jón Magnússon frá 1840 er talað um „sjónhending í Glannarafoss í Norðurá hvar hann hvítfaxar“ (Sýslu- og sóknalýsingar Mýra- og Borgarfjarðarsýslna, bls. 39).

Merking orðsins glanni er meðal annars ‘blika, gljá’ og orðsins glenna ‘birta, skin’ > ‘ljósop (í lofti eða skógi)’ > ‘rifa, auður blettur’. Orðin eru skyld orðunum gláma og glóa. Skyld orð eru glan (hvk.) sem merkir ‘gljái’ og glana (so) ‘birta til’. Sögnin hefur síðar orðið að so. glaðna (til) vegna merkingarskyldleika. Glan(u)r var maki sólar og hestsheiti, samkvæmt Snorra-Eddu og er afbrigði þess Glen(u)r ‘hinn skínandi’ (samkvæmt orðabók um skáldamálið forna (Lexicon poeticum (1931), bls.188)).

Orðið glanni merkti í fornu máli eins og í nútímamáli “fremfusende og overmodig person” (Lexicon poeticum (1931), bls.187). Það var einnig nafn á manni, samkvæmt handriti af Snorra-Eddu (Johan Fritzner, Ordbog over Det gamle norske sprog IV:128 (1972)). Á 18. öld er það þekkt úr Orðabók Björns Halldórssonar í merkingunni ‘importunus scurra’ á latínu, ‘en paatrængende Nar’ á dönsku. Líklegra er að merking fossnafnsins Glanni sé frekar ‘hinn skínandi’ en ‘uppáþrengjandi’ þó svo að merkingin ‘fremfusende’ geti út af fyrir sig hugsast um foss af þessu tagi.

En því má einnig velta fyrir sér hvort skyldleiki við sögnina glenna (sundur) ‘kljúfa í tvennt’ komi til greina.

Upp með Norðurá, frá Glanna, er góð leið á bökkunum upp á brúna hjá Glitsstöðum. Er þá ekki langt á Grjóthálsinn upp frá Glitstöðum. Af suðausturbrún Grjóthálsins er útsýni til margra bæja í Þverárhlíð, og sést vel yfir Norðtunguskóg.

Björn Jónsson 14. júní 1848 - 23. janúar 1924 Bóndi í Háagerði, Spákonufellssókn, Hún. 1880. Bóndi, hreppstjóri og dannebrogsmaður á Veðramóti í Gönguskörðum, Skag. Hreppstjóri þar, 1890.

Elísabjörg Jóhannsdóttir 15. mars 1876 - 7. janúar 1965 Var á Bakka, Garpsdalssókn, A-Barð. 1880. Var á Bakka, Garpsdalssókn, Barð. 1901. Var í Reykjavík 1910. Verkakona á Akureyri 1930. Ógift 1920.

Elinborg Björnsdóttir 24. desember 1886 - 18. mars 1942 Húsfreyja í Kýrholti, Viðvíkursókn, Skag. 1930. Kennari víða, m.a. í Akrahreppi, á Akureyri, í Reykjavík og í Viðvíkursveit. Húsfreyja í Kýrholti í Viðvíkursveit, Skag.

Ingibjörg Lárusdóttir 19.9.1883 – 30.6.1977. Húsfreyja og ráðskona á Botnastöðum, Bergstaðasókn, A-Hún. 1930. Húsfreyja á Fjósum og Botnastöðum í Svartárdal, A-Hún., síðar á Siglufirði og Akranesi. Ekkja í Reykjavík 1945. Síðast bús. á Akranesi. Fædd 16.9.1883 skv. kb.

Einn af stofnendum Lystigarðsins á Akureyri og aðalfrumkvöðull þess.

Theodor Finne 9.4.1874 Carl Johansgade 19 Christiania (Osló) ljósmyndari

Húsfreyja í Ási í Vatnsdal

Sandsvegar er víðar getið í fornum ritum, en ekki verður það rakið hér. Norðan við Bláfell á Sandi liggur vegurinn yfir flatt klapparholt, sem er alþakið þunnum hellum. Á holtinu standa margar vörður. Heita þær Ólafsvörður og eru kenndar við Ólaf Hjaltason, sem var biskup á Hólum 1552—1569 og fyrsti biskup þar í lútherskum sið. Ekki veit ég um sannindi þeirrar sagnar, en vörðunum og sögu þeirra er lýst í ritgerð, sem heitir „Um heiðar og vegu nokkra á íslandi". Hún er prentuð í Hrakningum og heiðavegum, IV. bindi. Talin vera a. m. k. um 200 ára gömul. Þar segir: „Ólafsvörður heita hér einnig XI eður XII. Þær skulu kenndar við biskup Ólaf Hjaltason á Hólum, hver þar skyldi hafa úti legið í óveðri um hausttíma og hans fylgjarar eins margir og vörðurnar eru, því hver einn átti að hlaða vörðu fyrir sig sér til hita og uppihalds, þar ei hefur orðið tjaldað, með því í þessu plássi er ei utan grjót og urðir“.

Enn þann dag í dag eru vörðurnar „XI eður XII“. Þær eru ólíkar að stærð og gerð, og bendir það til þess, að þarna hafi margir og misjafnlega hagir menn verið að verki. Sumar hafa raskazt dálítið en aðrar virðast óhaggaðar.

Búrfjöll eru fjallgarður úr móbergi sem liggur norðaustur af Langjökli á milli Hundavatna og Seyðisárdranga í nokkurs konar framhaldi af Þjófadalafjöllum, en milli þeirra er Djöflasandur. Hæsti tindur Búrfjalla er 966 metrar yfir sjávarmáli.
Árið 1973 fórst í Búrfjöllum flugvélin Vor með öllum farþegum.

Oddnýjarhnjúkur er nokkuð brattur en þó auðveldur uppgöngu. Hann er álíka hár og Rauðkollur og útsýnið líkt en héðan sést yfir nyrsta hluta þess svæðis sem hér er fjallað um. Graslendi eins og Seyðisárdrög, Beljandatungur, Biskupstungur og Tjarnadalir breiða úr sér í norðaustri og austri. Gufan á Hveravöllum er beint í austri og sýnir afstöðu til vel þekktra staða í nágrenninu.
Miklu nær í sömu stefnu sést niður eftir stóru gili sem nær alveg vestur undir hnúkinn. Það heitir Oddnýjargil og segir sagan að það sé kennt við stúlku sem villtist í þoku á grasafjalli að vori og hafðist þarna við um sumarið. Hún lifði á grösum, berjum og mjólk úr á sem henni tókst að ná og tjóðra með sokkabandinu sínu. Neðan við gilið og þar í grennd er mikið af fjallagrösum og með tilliti til þess getur sagan verið sönn.
Litla-Oddnýjargil er svolítið sunnar og nær aðeins upp að austurbrún fjallanna. Sunnan þess er sauðfjárvarnargirðing vestur yfir fjöllin og í átt að jökuljaðrinum. Markalínan milli Árnessýslu og Austur-Húnavatnssýslu er um hesta hnúk á austurbrún sunnanverðra fjallanna og þaðan í Oddnýjarhnjúk. Áfram liggur hún í sömu stefnu að vatnaskilum í Hundadölum. Norðan Oddnýjarhnjúks er lítill nafnlaus hnjúkur en uppi á honum, í rúmlega 1000 m. hæð, er vænn brúskur af hreindýramosa. Ljós litur hans sker sig skemmtilega frá grjótinu og dökkum mosa sem þarna er víða að finna.
Háfjall er móbergshnjúkur nokkru norðar og er hæst á nyrsta hluta Þjófadalafjallanna. Hér er reyndar komið eina 5 km. frá dölunum þeim og hafa því ugglaust ýmsir efasemdir um að rétt sé að kenna þennan hluta fjallgarðsins við þá. Móbergið er hér áberandi og sums staðar fallega rauðbrúnt. Það er víða í brúnum Hvannavallagils sem sker austurhlíðina. Á þeim slóðum er víða vöxtugur gróður; lyng, víðir blóm og gras. Þarna er í giljunum gott skjól, móbergið fremur laust í sér og víða nægur raki.
Á vestanverðum fjöllunum er heldur kuldalegra en samt má þar í lægðum finna á miðju sumri, auk smávaxins mosa, grasvíði, maríustakk og lambagras svo eitthvað sé nefnt, og yfirleitt er einhver blóm að finna á melunum uppi á fjöllunum þó að þar virðist í fljótu bragði auðn. Jafnvel litlar burnirótarplöntur eru þar á milli steinanna. Hér er líka annars konar líf því að gæsir eru bæði uppí á fjöllunum og niðri í Hundadölum. Eflaust finna þær hér friðland til að endurnýja flugfjaðrir sínar og koma ungum sínum á flug.
Af nyrsta hluta fjallanna sést vel yfir svæðið þar fyrir norðan, Djöflasand, Hundavötn, Búrfjöll og Seyðisárdrög. Norðan við fjöllin rennur Dauðsmannskvísl úr Hundadölum. Hún fellur um Dauðsmannsgil niður af Djöflasandi og sameinar Hvannavallakvísl skömmu síðar. Litlir lækir koma úr norðurhlíðinni og mynda litlar gróðurvinjar sem eru áberandi í auðninni. Þeir geta bæði svalað þorsta göngufólks og glatt augu þeirra er gróðri unna.

Grettishæð er nálægt miðjum Stórasandi. Er það móbergsdrangur, sem stendur upp úr sandinum. Segir sagan að þar hafi Grettir Ásmundarson setið og hugað að mannáferðum yfir sandinn og munu þær hafa verið meiri þá en nú.
í Grettissögu er frásögn um för Þorbjarnar önguls, er hann reið til þings og ætlaði að hafa höfuð Grettis með sér þangað. Halldór Önguls, hitti hann á leiðinni og réð honum frá þeirri fyrirætlan. „Þá voru þeir komnir á veg og ætluðu að ríða Sand suður. Öngull lét þá taka höfuð Grettis og grafa það í sandþúfu eina. Er það kölluð Grettisþúfa". Þannig segir höfundur Grettissögu frá. Hér getur tæplega verið átt við aðra leið en þá, sem nú heitir Skagfirðingavegur. Stórisandur var jafnan kallaður Sandur og ber það heiti enn hjá flestum, sem næstir honum búa. Grettisþúfunafnið er ekki lengur notað, en Grettishæð heitir alkunnur og mjög áberandi staður á Stórasandi fast við Skagfirðingaveg. Sést hún langt að úr öllum áttum.

Sunnan við Þjófadali er Hrútafell. Austur frá Hrútafelli gengur lágur háls alllangt austur á Kjöl. Heitir hann Þverbrekkur hæst 628 m ysm (sumstaðar rangnefndir múlar). Þverbrekknaver heitir hagapláss eitt, sem liggur á vesturjaðri Kjalhrauns, með fram Fúlukvísl, nokkru sunnan við Þverbrekkur. Er þar mjó flá, með pollum og stargróðri í kring um þá.

Vatnsdalsá er ein þekktasta laxveiðiá landsins. Hún er fræg fyrir stórlaxa sína og ósjaldan veiðast í henni stærstu laxar á Íslandi hvert sumar. Mjög gott aðgengi er að veiðistöðum árinnar og lítill tími fer í akstur á milli veiðistaða.

Þótt stutt sé á milli vatna liggja vatnaskil á Auðkúluheiði á milli þeirra þannig að afrennsli Mjóavatns, Eyjavatns og Vestara-Friðmundarvatns er til Vatnsdals en hin vötnin hafa afrennsli til Blöndu.

Árið 1936 hófu menn að stunda stangveiði í Vatnsdalsá og var þá veiðiréttur til stangveiði fyrst leigður út. Fram að þeim tíma hafði eingöngu verið stunduð netaveiði í ánni. Veiðifélag Vatnsdalsár varð til samhliða þessum breytingum.

Í dag er eingöngu veitt á flugu á laxveiðisvæðum árinnar og með breyttu veiðifyrirkomulagi frá árinu 1997, "veitt og sleppt", er laxinum sleppt aftur í ána.

Vatnsdalsá er dragá sem myndast úr kvíslum á víðlendum Grímstungu- og Haukagilsheiði. Þaðan sem Mið- og Fellakvísl sameinast heitir áin Vatnsdalsá. Réttarhóll er eyðibýli austan Fellakvíslar, en þar bjó um tíma Björn Eysteinsson (1848-1939). Skínandi er efsti fossinn á fjallsbrún og þar nokkru neðar eru Keráfoss og Rjúkandi.

Skammt frá bænum Forsæludal er Dalsfoss. Mörgum veiðimanninum þykir tilkomumikið að koma að þessum mikla fossi, en margir góðir veiðistaðir eru á þessu svæði. Þeir veiðistaðir eru tilkomnir vegna gerð laxastiga við Stekkjarfoss, sem er töluvert neðar, árið 1983. Guðmundur Gunnarsson, verkfræðingur, gerði teikningu að stiganum en verkstjóri hans var Jón V. Jónsson, bóndi. Þeir sem unnu þetta mikilvæga verkefni voru Jón Gunnarsson, Björn Líndal, Gunnar Örn Guðmundsson og Geir Björnsson. Þeir þekktust betur undir nafninu "Stigamenn", en það nafn var þeim gefið af Sigríði Sigfúsdóttur í Forsæludal.

Töluvert neðar í dalnum er Stekkjarfoss, sem er góður veiðistaður.

Vatnsdalur er um 25 km langur og liggur milli Víðidalsfjalls og Vatnsdalsfjalls. Mikil skriðuföll hafa orðið í Vatnsdalsfjalli forðum og hafa bæir eyðst í slíkum hamförum, t.a.m. Skíðastaðir árið 1545 og Bjarnastaðir árið 1720.

Vindhælishreppur var hreppur vestan megin á Skaga í Austur-Húnavatnssýslu, kenndur við bæinn Vindhæli á Skagaströnd.
Upphaflega teygði hreppurinn sig eftir allri Skagaströnd að Laxá, en 1. janúar 1939 var honum skipt í þrennt . Nyrsti hlutinn varð að Skagahreppi, miðhlutinn að Höfðahreppi, en syðsti hlutinn sunnan Hrafnsár hét áfram Vindhælishreppur.
Vindhælishreppur sameinaðist Skagahreppi á ný 9. júní 2002, þá undir nafninu Skagabyggð.
Hreppur (skammstafað -hr.) er, á Íslandi, eining sveitarfélags sem hefur ekkert eða lítið þéttbýli heldur búa íbúarnir flestir í dreifbýli. Hreppar eru mjög gömul stjórnsýslueining á Íslandi, sennilega frá því fyrir kristnitöku árið 1000, en þeir höfðu til dæmis fátækraframfærslu á sínu verksviði öfugt við nágrannalöndin þar sem slík verkefni voru á könnu sóknanna.
Hreppsnafnið er á undanhaldi á Íslandi, einkum vegna þess að við sameiningu sveitarfélaga koma oft þéttbýli inn í hið nýja sveitarfélag.

Fossinn sprettur fram úr sprungnu bergi Vatnsdalsfjalls.
Áin fellur úr djúpu og fögru kleyfagili rétt sunnan bæjar og til Vatnsdalsár vestan Gilárskróks, en þar hefur hún kastað sér þvert yfir dalinn og fellur síðan með hlíðarrótum út að Kötlustaðamel.

Í grein Sigurðar Blöndals um reynivið árið 2000 segir frá hríslunni í Hvammsurðinni:

„Í Syðri-Hvammsurð er merkileg hrísla. Hallgrímur Guðjónsson, sem lengi bjó í Hvammi, segir svo frá í apríl sl.: Hvammsnibba heitir í fjallinu utan við Hvamm. Kippkorn neðan við
bjargið í stórgrýtisurð vex stök hrísla af reyni, gömul orðin. Hallgrímur afi minn Hallgrímsson, keypti Hvamm af Benedikt Gísla Blöndal [langafa mínum S. Bl.] skömmu eftir aldamótin. Hann lét bera skít að hríslunni einhvern tíma á fyrri búskaparárum sínum. Nú eru smáplöntur af reyni að koma upp í urðinni norðar í áttina að Fossgili.“

Enn fremur segir: „Jón Gíslason á Hofi í Vatnsdal kveðst hafa komið að hríslunni ekki alls fyrir löngu. Hún sé um ein mannhæð og skammt frá henni kvað hann vera 2-3 lágvaxnar hríslur (munnleg heimild).“

Niðurstaða

Helgi Hallgrímsson ritaði grein í Skógræktarritið árið 2003 um reynipísl, dvergform af reyniviði. Mér sýnist reyniviðurinn í Hvammsurðinni ekki falla undir þá skilgreiningu, bæði eru blöðin stærri og plönturnar hávaxnari. Hér er því eflaust um að ræða hefðbundinn íslenskan reynivið, sem lifað hefur af þrengingar fyrri alda. Máltilfinning mín segir mér að munur sé á hríslu og tré. Hrísla er hálfgerður runni, marggreindur, en tré er hávaxið, oft með einum stofni og krónu.
Reyniviðurinn í Hvammsurðinni er dæmigerð hrísla.

Vatnsdalsfjall er fjall í Austur-Húnavatnssýslu, austan við Vatnsdal, og myndar austurhlíð dalsins. Það er 1018 m hátt. Þar sem fjallið rís hæst kallast Jörundarfell.
Skriðuföll eru algeng úr Vatnsdalsfjalli og hafa oft valdið mannskaða. Til dæmis eyddi Skíðastaðaskriða bænum Skíðastöðum árið 1545 og Bjarnastaðaskriða hljóp árið 1720. Vatnsdalshólar eru taldir vera berghlaupsurð sem fallið hefur úr Vatnsdalsfjalli og ofan í Vatnsdal.

Sauðadalur er á milli Svínadalsfjalls og Vatnsdalsfjalls.
Austanvert við Vatnsdalsfjall gengur dalur til suðurs; hann er örmjór og heitir Sauðadalur. Austan megin þess dals er fjall sem kallað er einu nafni Svínadalsfjall. Nyrsti tindur þess heitir Reykjanibba og dregur hann nafn af bænum Reykjum á Reykjabraut er stendur skammt fyrir norðan og neðan Nibbuna svo að segja undir fjallinu.

Svínadalsfjall är ett berg i republiken Island. Det ligger i regionen Norðurland vestra, 170 km nordost om huvudstaden Reykjavík. Toppen på Svínadalsfjall är 973 meter över havet,eller 550 meter över den omgivande terrängen. Bredden vid basen är 10,7 km.

Trakten runt Svínadalsfjall är nära nog obefolkad, med mindre än två invånare per kvadratkilometer. Det finns inga samhällen i närheten. Trakten runt Svínadalsfjall består i huvudsak av gräsmarker.

Þegar ungmennafélagið var stofnað var húsakostur til samkomuhalds í sveitinni næsta ófullkominn. Þinghúsið í Bólstaðarhlíð var lítið og víðs Ijarri að svara þcim kröfum, sem sýnt var að framtíðin mundi gera til slíkra bygginga.

Voru á þeim árum uppi í sveitinni ýmsar ráðagerðir um stækkun hússins og breytingar. En aðrir vildu byggja nýtt hús og voru ungmennafélagar yfirleitt í þeim flokki. Varð þetta mál Fljótt ofarlega á baugi hjá félaginu, en löng bið varð á raunhæfum aðgerðum. Á sínum fyrstu árum byggði félagið hesthús austan við þinghúsið í Bólstaðarhlíð og afhenti sveitinni að gjöf, svo að menn gætu hýst hesta sína, er þeir kæmu til mannfunda. Var þetta töluvert átak af ungu félagi með lítinn sjóð, þó að breyttir tímar hafi gert þessa Framkvæmd lítils virði. Nokkru fyrir 1950 voru sett lög um félagsheimilasjóð, er miðuðu að þvi að ríkið greiddi 40% kostnaðar við félagsheimilabyggingar. Það varð til þess að mörg sveitarfélög fóru að hraða frambúðarlausn sinna samkomumála. Harðnaði nú áróðurinn fyrir byggingu félagsheimilis í sveitinni um allan helming og voru ungmennafélagar þar framarlega í flokki.

Í nóvember 1951 komu fulltrúar frá Bólstaðarhlíðarhreppi og þremur félögum saman á fund og undirrituðu samvinnusamning um byggingu félagsheimilis. Var Bólstaðarhlíðarhreppur með 1/6 eignarhluta í heimilinu, en U.M.E.B., kvenfélagið og búnaðarfélagið með 1/6 hvert. Framkvæmdir við félagsheimilisbygginguna hófust sumarið 1952 og vorið 1957 var þeim lokið, húsið vígt og gefið nafnið Húnaver.

Alls greiddi U.M.F.B. kr. 150 þús. sem framlag til byggingarinnar, en kostnaður alls var um 2 millj. kr. Ekki þarf að fara í grafgötur með hvaða átak þetta var fyrir fámenna og frekar harðbýla sveit. Ekki var af gildum sjóðum að státa, hvorki hjá sveitarfélaginu sjálfu né einstökum félögum. Það sem gerði gæfumuninn, var samhugur sveitarbúa sjálfra. Þeir vildu skapa félagsstarfsemi sinni starfhæfan grundvöll og kusu þess vegna að leggja á sig nokkrar byrðar, svo að takmarkið mætti nást. Þótt margir haldi því fram og vafalaust stundum með réttu, að félagsheimilin séu tvíeggjað vopn í menningarsókn sveitanna, eru þau ómótmælanlega undirstaða allrar nútíma félagsstarfsemi. Hitt er svo annað mál að margt mætti betur fara í skemmtanalífi nútímans, en afturhvarf til liðins tíma er óhugsandi. Á þessu sviði sem öðru er þýðingarlaust að berjast gegn sinni eigin samtíð. Því aðeins er hægt að hafa áhrif á gang málanna að menn geri sér grein fyrir hvert straumurinn liggur. Síðan Húnaver var reist hefur verið gerður íþrótta- og skeiðvöllur í nágrenni þess í félagi við Hestamannafélagið Óðin.

Sjá umfjöllun um Tungumúla

Kollafjörður er stuttur fjörður á Ströndum. Bændur þar lifa á sauðfjárrækt. Grunnskóli var rekinn á Broddanesi frá 1978 fram til ársins 2004, en hætti þá um haustið og skólabörnum er nú ekið til Hólmavíkur. Skólabyggingin er nú notuð í ferðaþjónustu, en þar er farfuglaheimili. Hún er teiknuð af dr. Magga Jónssyni arkitekt.
Næsti fjörður norðan við Kollafjörð er Steingrímsfjörður og næsti fjörður sunnan við er Bitrufjörður. Úr botni Kollafjarðar liggur vegur nr. 69 yfir í Gilsfjörð um Steinadalsheiði.
Utarlega í Kollafirði norðanverðum standa tveir steindrangar í fjöruborðinu, í Drangavík. Sagan segir að þeir séu tröll sem dagaði þar uppi eftir að hafa gert tilraun til að skilja Vestfirði frá meginlandinu. Kjálkann ætluðu þau að hafa fyrir tröllaríki. Stærri drangurinn er kerlingin og sá minni er karlinn. Þriðja tröllið sem tók þátt í þessari vinnu er drangurinn sem Drangsnes er kennt við.
Á Kollafjarðarnesi er kirkja, byggð úr steinsteypu árið 1909. Það er elsta steinsteypta hús á Ströndum. Kollafjarðarnes er nú í eyði. Á sveitabænum Felli var um tíma rekin sumardvöl fyrir fatlaða einstaklinga.
Erfið siglingaleið er inn á fjörðinn vegna skerja. Þjóðsagan segir að kerlingin Hnyðja hafi lagt á fjörðinn að þar myndi aldrei drukkna maður og heldur aldrei fást þar bein úr sjó, eftir að synir hennar tveir drukknuðu í fiskiróðri.

Engey er næststærsta eyjan í Kollafirði á eftir Viðey. Þar er nú viti sem var reistur árið 1902 en áður fyrr var búið í eynni og var þar oft margbýli. Elstu heimildir um byggð í Engey eru í Njálu. Í eynni var kirkja frá 1379 til 1765. Eyjan varð hluti af Reykjavík árið 1978.

Á 19. öld voru skipasmiðir úr Engey þekktir og svokallað Engeyjarlag á bátum varð algengasta bátalagið um allan Faxaflóa. Fremstur þessara skipasmiða var Kristinn Magnússon, sem smíðaði 220 skip og báta á árunum 1853-1875. Hann þróaði einnig seglabúnað sem varð almennur á Faxaflóasvæðinu og stundaði þilskipaútgerð í félagi við Geir Zoëga og fleiri. Búið var í eynni til 1950. Öll hús í eynni voru brennd árið 1966, enda þá grautfúin og að falli komin.

Við eyjuna er kennd Engeyjarættin, afkomendur Snorra Sigurðssonar ríka, sem bjó mjög lengi í eynni og lést þar hátt á níræðisaldri árið 1841. Til hennar heyrir til dæmis Bjarni Benediktsson, sem var forsætisráðherra frá 1963 til 1970, Björn Bjarnason, fyrrverandi ráðherra og Ragnhildur Helgadóttir fyrrverandi ráðherra.

Nokkrar hernaðarminjar eru í Engey en á árum heimsstyrjaldarinnar síðari voru þar reist virki til að verja innsiglinguna í Reykjavíkurhöfn. Þar er meðal annars neðanjarðarstjórnstöð. Minjarnar þar eru betur varðveittar en víða annars staðar vegna þess að eyjan fór í eyði fljótlega eftir að stríðinu lauk.

Í sveig út frá suðurodda eyjarinnar liggur langt sker, Engeyjarboði, sem sjór rétt flýtur yfir á fjöru. Ljósbauja gegnt Reykjavíkurhöfn merkir enda boðans.

Síðasta fjölskyldan sem bjó í Engey var fjölskylda Valdemars Guðmundssonar og Öllu konu hans. Alla var gælunafn. Börnin þeirra eru Guðmundur Valdimarsson, Björn sonur Öllu, Haraldur sonur hjóna Ragna og Sigurður alsystkyn Halla.þau fluttu í land 1958 og varð Valdemar yfirfangavörður á Skólavörðustíg 9 fram yfir 1976. Þess má til gamans geta að Valdi lék í mynd Óskars Gíslasonar Bakkabræður ásamt Skarphéðni Össurarsyni föður Össurar.

Bolanöf er klettur mikill niður undan Blöndubakka. Bolabás utar. Þar eru fjöldi sjókletta og skerja. Selur kæpir þar.
Bryggjunni var valinn staður spölkorn norðan óssins undir brattri brekku, Mógilsbrekku,

Steinadalsheiði er heiði á milli Gilsfjarðar og Kollafjarðar á Ströndum, milli bæjanna Gilsfjarðarbrekku og Steinadals. Við Heiðarvatn á miðri heiðinni eru mót þriggja sýslna - Strandasýslu, Austur-Barðastrandasýslu og Dalasýslu.
Sumarvegur liggur um Steinadalsheiði, sem hefur nú vegnúmerið 690 (var númer 69 fram til 1994). Á árunum 1933-48 var sá vegur aðalleiðin milli Hólmavíkur og annarra landshluta. Akvegurinn norður Strandir leysti hann af hólmi þegar hann var tekinn í notkun árið 1948.

Böðvarsholtshyrna 571 mys. Milli Lýsu- og Böðvarsholtshyrna er Bláfeldarskarð, öðru nafni Arnarskarð, með góðu graslendi. Milli Böðvarsholtshyrnu og Mælisfells liggur lítilfjörlegur dalur með bezta haglendi. Hann kallast Bjarnarfossdalur

Kálfárvellir (tv) 30 hundruð að dýrleika með hjáleigum, 1850. Konungsjörð sem féll undir Arnarstapaumboð. Frá 1870 var afgjald jarðarinnar lækkað um 2 vættir og 10 fiska (4 rd 85 sk)
Var í eyði 1925-1935, en þá byggð upp bæði íbúðar og skepnuhús. 1852 býr þar Páll Melsted „í rjett laglegu timburhúsi, sem kaupmannafólkið á, en jörð hef jeg leigt — sem kongur á“ eins og annað hjer í sýslu. — 1662 var Búðakaupsstaður fluttur í land Kálfsárvalla þar sem skipalægi var betra reistur þar nýr kaupsstaður og var um skeið aðal kaupstaður Snæfellinga. Í janúar 1799 gerði ógurlegt sjávarflóð í Faxaflóa sem jafnan gengur undir nafninu Básendaflóðið, en þá tók líka af verslunarstaðinn austan við Hraunhafnarós., Þá var verslunar staðurinn fluttur aftur og ná að Búðum.

Böðvarsholt (th) 16 hundruð að dýrleika 1850. Jörðin var eign Helgafellsklausturs gegn próventu en seldi hana strax aftur en hélt reka. Bréfahirðingar voru þar og jafnframt gististaður
Nýbýli úr jörðinni er Hlíðarholt.

Langjökull er annar stærsti jökull Íslands, um 950 km² að stærð og hæsti punktur hans í 1.355 m hæð.

Jökullinn er vestan við Hofsjökul á miðhálendi Íslands. Er hann talinn þekja tvær eldstöðvar. Hallmundarhraun rann um árið 900 frá eldvörpum við norðvesturbrún Langjökuls og alla leið til byggða í Hvítársíðu eða um 50 kílómetra leið.

Austan undir jöklinum er jökullónið Hvítárvatn en það er upphaf Hvítár.

Skriðjökull sá, er fellur úr Langjökli ofan í Hvítárvatn, norðan við Skriðufell, er hinn hrikalegasti, sem menn eiga kost á að sjá hér nærlendis. Þangað er tæplega þriggja tíma gangur frá sæluhúsi Ferðafjelagsins við Hvítárvatn. Er þá gengið i Karlsdrátt, sem sagnir segja, að verið hafi veiðistöð góð í gamla daga, þótt ólíklegt virðist, en Karlsdráttur nefnist vík ein í vatninu, er liggur fast upp við skriðjökulinn.

Hvítárnes er mikið, marflatt mýrarflæmi austan við Hvítárvatn og falla um það nokkrir kílar, en ekki getur það nes kallast. Sæluhúsið stendur austan við mýri þessa, en svo lágt, að lítið sér til vatnsins yfir flatneskjuna, sem á milli er. Útsýni er þó hið fegursta frá húsinu.

Beint á móti rís Skriðufell þverhnípt upp frá vatninu og beggja vegna falla skriðjölkarnir fram í vatnið. Blasa jökulhamrarnir margra faðma háir vel við frá húsinu, og yfir mýrina ber fjalljakana, sem eru á reki víðsvegar um vatnið, eða standa á grunni nærri löndunum. Er þetta hvort tveggja mjög fagurt og sérkennilegt. Stundum hlaupa kindur á jökli í Skriðufell, og lenda þar í sveltu, því hagar eru þar sama og engir. Yfir syðri skriðjökulinn ber Jarlhettur, þyrpingu af hvössum, háum tindum, afar einkennilegum, einkum héðan séð, þar sem þeir sýnast standa dimmbláir upp úr drifhvítri jökulbreiðunni. Norðaustan við vatnið, norðvestur frá húsinu, eru lágir hálsar með gróðri. Það eru Hrefnubúðir. Þar á bak við er Karlsdráttur. Þar inn frá falla Fúlakvísl og Fróða í Hvítárvatn. Lengra norður er Hrútafell, geysimikill þverhníptur höfði fram úr jöklinum. Á því er sérstakur jökull og ganga skriðjökulfossar fram um skörð brúnanna. í norðaustri eru svo Kerlingarfjöll og Hofsjökull. Beint í suðri gnæfir Bláfell hátt og tignarlegt.

Hrútfell (einnig kallað Hrútfellsjökull) er móbergsstapi á Kili. Hæð þess er 1410 metrar yfir sjávarmáli. Uppi á Hrútfelli er jökull.
eitt svipmesta stapafjall landsins 1396 m y.s., vestan við Fúlukvísl. Á kolli þess er allvænn jökulkúfur.
Norðlendingar nefndu fjallið Regnbúða- eða Regnbogajökul. Að austan, sunnan Hofsjökuls eru Kerlingarfjöll.

Iðubrú (1958) kallast í daglegu tali brú yfir Hvítá í Árnessýslu sem tengir saman bæinn Iðu og þéttbýlið Laugarás. Brúin er einbreið og kennd við bæinn Iðu sem er á suður-bakka árinnar. Brúin var opnuð fyrir umferð árið 1958 og kostaði allt í allt 26 miljónir.
Iðubrú verður hengibrú sem fyrr segir. Aðstæður allar og verkskostnaður verður þá veruiega minni. Hafið milli brúarturnanna er 109 metrar. Turnarnir eiga að bera uppi stálstrengina, sem halda brúnni uppi. Upp á brún turnanna af brúargólfi verða 15 metrar, en eins og þeir sjást á myndinni, frá sökkli, rúmlega 20 metrar. Brúargólfið, sem verður úr járnbentri steinsteypu, verður rúmlega 4 metrar á breidd. Brúin á að geta borið samtímis einn 18 tonna vagn og annan 9 tonna, en jafn þungi sá, er brúin á að þola, er 350 kg. á hvern ferm. brúargólfsins.
Iðubrúin er á fornum ferjustað við Iðu og Laugarás í Biskupstungum. Hún bætti úr brýnni þörf og greiddi fyrir umferð milli sveita á Suðurlandi með tilkomu sinni 1957. Þetta er hengibrú og eru turnarnir sem bera vírana uppi steyptir, svo og brúargólfið sem hvílir á stálbitum.

Af þessari er skammt að Skipholtskrók til að finna hinn heilaga bikar, sem Jesú Kristur drakk úr við síðustu kvöldmáltíðina í Jerúsalem. Vitringurinn Giancarlo Cianazza telur þennan Gral vera þar í leynilegri hvelfingu, sem sé fimm metrar á hvern veg. Musterisriddarar eru sagðir hafa falið hann þar, þegar kaþólsk kirkja snerist með látum gegn riddarareglunni. Cianazza telur Snorra Sturluson hafa verið viðriðinn varðveizlu bikars þessa. Því er ómaksins vert að æja þarna og svipast um eftir leynihvelfingunni og bikarnum.

Sigurbjörg Guðmundsdóttir 23. desember 1884 - 30. apríl 1973. Var í Holti, Auðkúlusókn, Hún. 1890. Húsfreyja á Veðramóti, Sauðárkrókssókn, Skag. 1920. og 1930. Húsfreyja í Reykjavík 1945. Síðast bús. í Reykjavík.

Sigfús Guðmundsson 15. júní 1895 - 1955. Verslunarmaður í Bandaríkjunum. Var í Reykjavík 1910.

Ragnhildur Þórðardóttir 12. nóv. 1951. Var á Grund, Svínavatnshr., A-Hún. 1957.

Var dóttir Magnúsar Ólafssonar bónda og hreppstjóra á Möðruvöllum, móðir var Marselína Kristjándsdóttir húsfreyja á Möðruvöllum. Nám Önnu Margrétar var á Laugalandi í kvennaskóla árin 1889-1892. Lærði ljósmyndun í Kaupmannahöfn um 1897. Mun hafa lært matreiðslu samtímis. Lærði handavinnu, útsaum og hattagerð í Kaupmannahöfn um árið 1901. Hún rak ljósmyndastofu í Lækjargötu 3, Akureyri 1898-1901. Rak verslun með hannyrðavörur og kvenhatta í Lækjargötu 3 frá 1902 og síðar í Brekkugötu 1b. Rak handavinnuskóla á Akureyri 1911-1922 og ef til vill lengur og kenndi þar sjálf útsaum. Fluttist frá Akureyri um 1930 og var það m.a. búsett í R.vík. á Siglufirði og í Vestmannaeyjum. Um tíma forstöðukona barnaheimilissins Sumargjafar, Grænuborgar og vesturborgar í R.vík og einnig barnaheimilis á Siglufirði

Páll „jökull“ Pálsson 17.8.1848 - 21.7.1912. Var á Keldunúpi, Kirkjubæjarklaustursókn, V-Skaft. 1850. Var í Kálfafelli, Kálfafellssókn, V-Skaft. 1860. Ekkill í Hlíð, Austur-Eyjafjallahr., Rang. 1910, skráður til heimilis að Vík í Mýrdal. Bóndi á Brunnum í Suðursveit, Hraunkoti í Lónum og á Skálafelli í Borgarhafnarhr., A-Skaft. 1880, síðar á Vestdalseyri við Seyðisfjörð. Barnakennari Vestmannaeyjum 1873-1874. Fyrstur íslendinga að ganga yfir Vatnajökul 1875.

Sigríður Helga Jónsdóttir 30. sept. 1887 - 17. ágúst 1973. Tökubarn á Hnjúki, Undirfellssókn, Hún. 1890. Húsfreyja á Blönduósi 1930. Húsfreyja á Blönduósi.

Þorsteinn Hreggviður Þorsteinsson 5.10.1880 - 21.1.1931. Var í Lykkju, Útskálasókn, Gull. 1890. Kaupmaður á Ísafirði. Húsbóndi í Reykjavík 1910. Verzlunarstjóri á Siglufirði 1930. Fórst með Gufuskipinu Ulv við Strandir. Fórst 22.1.1931 skv. prestþjónustubókinni frá Siglufirði.

bassaleikari og tónskáld,

Soffía 28.8.1871, Guðrúnarstöðum 1880 9 ára og 1890 19 ára

Helga Jónsdóttir 2. okt. 1847 - 1923. Vinnukona á Móbergi, Holtastaðasókn, Hún. 1880 og var þar einnig 1883. Húsfreyja á Strjúgsstöðum, Holtastaðasókn, Hún. 1890 og 1901.

Jakobína Kristín Teitsdóttir f. 5. mars 1903 - 1. mars 1980. Húsfreyja á Hvammstanga 1930. Var í Höfða, Kirkjuhvammshr., V-Hún. 1957. Síðast bús. í Kirkjuhvammshreppi.

Ingibjörg Helga Eggertsdóttir 15. nóvember 1874 - 6. júní 1965. Vinnukona á Ánastöðum, Kirkjuhvammssókn, Hún. 1901. Var á sama stað 1930 og 1957. Ógift

Var á Bjargi, Höfðahr., A-Hún. 1957.

Ragnheiður Hermannsdóttir 15. maí 1949. Skútustöðum, Fósturforeldrar: Kjartan Sveinsson f.30.1.1913 og Bergóra Gunnarsdóttir f. 27.8.1912.

Kristín Finnsdóttir 22.1.1949 Reykjavík

Var á Steiná, Bergstaðasókn, A-Hún. 1930. Bróðir bónda? Bóndi og hreppstjóri á Höllustöðum. Var á Höllustöðum, Svínavatnshreppi, A-Hún. 1957. Síðast bús. í Svínavatnshreppi.

Steinunn Theodóra Guðmundsdóttir 29.7.1835 - 13.2.1907. Var í Innri Njarðvík, Njarðvíkursókn, Gull. 1845. Prestsfrú.

Margrét Oddný Jónasdóttir 10.10.1879 - 4.7.1961. Húsfreyja á Eyjólfsstöðum, Undirfellssókn, A-Hún. 1930. Húsfreyja á Eyjólfsstöðum í Vatnsdal, Áshr., A-Hún

Ingibjörg Guðmundsdóttir 5. mars 1867 - 1. maí 1916 Húsmóðir í Steinnesi.

Torfhildur Hólm Þorsteinsdóttir 2.2.1845 - 14.11.1918. Skáldkona á Skagaströnd og víðar. Fór til Vesturheims 1876 frá Höskuldsstöðum, Vindhælishreppi, Hún. Húsfreyja í Reykjavík 1910. Fékk ritstyrk frá alþingi er hún var komin á efri ár og hélt til æviloka, fyrst íslendinga. Lést úr Spönsku veikinni. Ekkja Skálholtskoti 1890.

Ólína Hólmfríður Klemensdóttir 26.2.1880 - 9.8.1912. Húsfreyja Túngötu 50 Reykjavík 1910. Tökubarn Strjúgsstöðum 1890 vk þar 1901. Nefnd Ólína Hallfríður í mt 1910.