Corporate body

Kolugil í Víðidal

1394 -

Kolugils er fyrst getið í máldögum Pétur Nikulássonar biskups á Hólum frá 1394 og er jörðin þá komin í eigu Víðidalstungukirkju. Í máldaga kirkjunnar segir að kirkjubóndi eigi að taka
lýsis-, heytolla og tíund af Kolugili eins og öðrum kirkjujörðum.

Í máldaga kirkjunnar frá 1461 stendur að húsfrú Sólveig Þorleifsdóttir gefið kirkjunni jarðirnar Kolugil, Hávarðsstaði og Hrafnsstaði til fullrar eignar.
Sólveig er enn að sýsla með jörðina 1479 en þá gefur hún syni sínum Jóni Sigmundssyni Víðidalstungu í Víðidal með kirkjujörðum þar í dalnum, þar á meðal Kolugil. Fær hún í staðinn frá Jóni jörðina Flatatungu í Skagafirði.

Kolugil var að fornu 16 hundruð en með nýju jarðamati 1861 var það hækkað í 19,3 hundruð.
Í jarðabók frá 1706 segir „Munnmæli eru að í þessarar jarðar landi hafi til forna gerði verið, kallað Njálsstaðir. Enginn veit rök til þess og engin sjást til þess líkindi.“

Í þætti um eyðibýli í Húnaþingi segir að Njálsstaðir muni hafa verið nyrst í túninu á Hrappstöðum (Hrafnsstöðum) þar sem síðar stóðu fjárhús Hrappsstaðabænda (bls. 320).
Bærinn dregur nafn sitt af Kolugljúfri eða Kolugili sem er nokkuð niður frá bænum. Eftir því rennur Víðidalsá.

Kolufossar, Víðidalsá, Kolugljúfur [náttúruvætti]. Víðidalstungukirkja, Víðidalstunga.

Veiðiréttur í Víðidalsá fylgir báðum jörðunum

Jörðin er frá fornu stórt heimaland sem nær frá Víðidalsá og til háfjalls. Árið 1940 var jörðinni skipt til helminga og heitir ytrihlutinn Kolugil en hinn Syðra-Kolugil. Land jarðarinnar er grasgefið og skýlt fyrir norðanátt og vornæðingnum, þessvegna grær oft snemma hér innarlega í dalnum.
Íbúðarhús byggt 1948, 330 m³. Fjós byggt 1974 fyrir 32 kýr og 15 geldneyti. Fjárhús fyrir 75 fjár. Hlöður 2350 m³. Votheysgryfja 40 m³. Haughús 510 m³. Tún 19 ha.

Syðri hluti jarðarinnar Kolugil byggt sem sérstkt býli 1940. Börn fyrri ábúenda hóf þá búskap. Kolugil var áður fyrr hluti af Víðidalstungu eign.
Slægjulönd voru allgóð en vetrarbeit erfið nema árferði væri gott.

Jarðarbók Árna Magnússonar segir kvöð vera á jörðunum Kolugili og Hrappsstöðum tveggja daga leit að álftareggjum á Víðidalstunguheiði. Ef ekki viðrar fellu kvöðin niður.
Íbúðarhús byggt 1944, 246 m³. Fjós fyrir 10 kýr. Fjárhús fyrir 350 fjár. Hlöður 850 m³. Haughús 128 m³. Verkfærageymsla 150 m². Tún 29 ha.

Þjóðsagan segir að býlið sé kennt við tröllkonuna Kolu sem gróf Kolugljúfur og skal hún vera heygð þar í melhól miklum neðan við bæinn.

Hér verður báðum jörðunum gerð skil.

Jarðardýrleiki xvi € , og so tíundast presti og fátækum. Eigandinn Víðidalstúngukirkja og proprietarius þar til. Ábúandinn hreppstjórinn Jón Sigurðsson.
Landskuld i € xx álnir. Betalast með vallarslætti til xx álna, þrír eyrisvellir, og fæðir landsdrottinn verkamenn tvímælt; item xx álna fóðri, ii sauðum tvævetrum fyrir xxx álnir
og afhendast í kauptíð að Víðidalstúngu, xvi stikum vaðmáls fyrir xl álnir; hitt sem meira er í ullarvöru, alt heim til Víðidalstúngu.

Leigukúgildi vi og eru þau kirkjueign. Leigur betalast í smjöri heim til Víðidalstúngu; eignast presturinn allar hálfar, en proprietarius hálfar, fyrir æfinlega ábyrgð kúgildanna.
Kvöðin sama sem áður segir um Hrafnstaði.
Kvikfjenaður iiii kýr, i naut veturgamalt, lxx ær, xi sauðir tvævetrir, xxvii veturgamlir, xxxiii lömb, iiii hestar, ii hross, i foli tvævetur, i únghryssa, i foli veturgamall, i fyl.
Fóðrast kann v kýr, ii úngneyti, xxx lömb, lx ær, iiii hestar. Torfrista og stúnga sæmileg. Móskurður til eldiviðar meinast verið bafa, óvíst hvort enn sje en brúkast ekki.
Lambaupprekstur á Víðidalstúnguafrjett fyrir toll ut supra.

Túninu er hætt fyrir skriðum, og hefur það af því skaða liðið, sem nú er nær því bættur. Engjarnar eru stórlega spiltar af skriðu. Ekki er óhætt fyrir foröðum og ekki óhætt fyrir gljúfraklettum.
Munnmæli eru að í þessarar jarðar landi hafi til forna gerði verið, kallað Niálsstader. Engin veit rök til þess og engin sjást þess líkindi

IS HAH

Final

Partial

GPJ skráning 8.5.2020

• Icelandic

Guðmundur Paul
file:///C:/Users/Notandi/AppData/Local/Microsoft/Windows/INetCache/IE/V5A2KE5I/bsk-2017-178-fornleifaskraning-vegna-deiliskipulags-vid-kolugljufur.pdf
Húnaþing II bls 376-377
Jarðarbók Árna Magnússonar og Eggerts Ólafssonar. Bls 235
file:///C:/Users/Notandi/AppData/Local/Microsoft/Windows/INetCache/IE/TYHI81U1/H%C3%BAnavatnss%C3%BDsla.pdf